Nhiễm độc chì - Kẻ giết người thầm lặng

Chì là một kim loại nặng và độc hại. Nếu cắt ra, nó có màu trắng xanh nhưng chỉ một thời gian ngắn tiếp xúc với không khí, nó chuyển sang màu xám xỉn.

Hình ảnh thuốc nam không rõ nguồn gốc, phim X-quang cho thấy thuốc nam này nhiễm chì. Ảnh: Bệnh viện Bạch Mai.

Trong công nghiệp, chì được dùng làm các tấm phản ứng để tạo ra điện trong bình ắc quy, pha trộn với các kim loại khác để trở thành hợp kim. Ngoài ra, nó được dùng làm chất nhuộm trắng trong sơn, là thành phần tạo màu trong kỹ thuật tráng men - đặc biệt là màu đỏ và vàng, làm tấm ngăn tia phóng xạ trong các phòng chiếu, chụp X quang, là chất chống lão hóa trong các sản phẩm bằng nhựa PVC.

Trước kia, chì còn được dùng làm ống nước, pha với xăng để chống hiện tượng kích nổ trong động cơ xe hơi, xe máy… Do chì là chất độc hại với sức khỏe con người nên hiện tại, việc sử dụng chì trong sơn, gốm sứ, hàn vá tàu thuyền, hàn vá các loại ống kim loại đã giảm mạnh. Nhiều nước - trong đó có Việt Nam - đã cấm sử dụng chì làm phụ gia trong xăng.

Tuy nhiên, trên thị trường vẫn còn có một số sản phẩm chứa chì, chẳng hạn như đồ chơi trẻ em, đũa ăn bằng nhựa màu đỏ, vàng, xanh…, một số loại son môi và ngay cả một số thuốc chữa bệnh mang nhãn hiệu “thuốc dân tộc cổ truyền”.

Răng vàng ố, mọc không đều, môi có những vết loét là dấu hiệu thường thấy ở nhiễm độc chì.

Chì xâm nhập cơ thể người chủ yếu qua đường miệng và đường hô hấp. Đũa ăn chẳng hạn, để tạo màu sắc bắt mắt, lâu phai, nhà sản xuất đã cho thêm chì vào. Khi dùng đũa này ăn thức ăn nóng như mì, hủ tiếu, phở, canh…, các phân tử chì sẽ hòa tan với thức ăn, lâu dài gây ra nhiễm độc chì. Với những người làm nghề tái chế bình ắc quy, việc nhiễm độc chì xảy ra do tiếp xúc trực tiếp với những tấm “lắc” làm bằng chì.

Đồ hộp cũng vậy, một vài hãng sản xuất đồ hộp vẫn dùng chì để hàn mí vỏ hộp nhằm làm giảm giá thành. Nếu hộp được sử dụng để đựng nước ép trái cây, tính axit trong nước ép sẽ giải phóng các phân tử chì ở các mối hàn. Tại vài nhà hàng, nhằm tăng thêm tính sang trọng, quý phái, chén, dĩa ăn được làm bằng gốm sơn mài. Chì trong sơn mài sẽ hòa tan vào thức ăn, đặc biệt là thức ăn nóng!

Khi đi vào cơ thể, chì thường tích tụ trong các mô mềm, trong xương. Chì làm giảm yếu tố tạo xương, gây mất cân bằng các tế bào xương, làm giảm chiều cao ở trẻ. Nếu chì đã vào xương thì rất khó thải loại. Muốn thải loại phải dùng những loại biệt dược và phải mất từ 10 đến 20 năm. Bên cạnh đó, chì còn gây tổn thương cho hệ thần kinh não bộ, chủ yếu ở chất xám vỏ não và tủy sống, chưa kể chì còn ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng.

Với trẻ em, mức độ hấp thụ chì nhanh và cao gấp 3 hoặc 4 lần so với người lớn. Thời gian bộc phát những triệu chứng nhiễm độc cũng nhanh hơn.

Không chỉ ảnh hưởng với trẻ em, người lớn, nhiễm độc chì còn có thể gây ra những tác hại cho thai nhi ngay từ khi còn nằm trong bụng mẹ. Các khảo sát của Tổ chức Y tế thế giời (WHO) cho thấy người mẹ mang thai bị nhiễm độc chì thường sinh non, ở khoảng 37 tuần tuổi. Trẻ ra đời chỉ nặng trung bình 2kg, não bị tổn thương, thiếu máu, chậm phát triển, chậm biết bò, đi, nói và giao tiếp so với những trẻ bình thường khác.

Điều nguy hiểm nhất là triệu chứng nhiễm độc chì thường rất khó nhận biết ngoại trừ trường hợp cấp tính, biểu hiện bằng những cơn hôn mê, co giật, giống như viêm màng não, viêm não, còn thì nó chỉ là kém ăn, da xạm, xanh tái, tri giác lơ mơ như các bệnh về thần kinh, tâm thần. Ngay cả với những bác sĩ khám bệnh bằng các biện pháp thông thường cũng khó phát hiện người bệnh nhiễm độc chì nếu không làm các xét nghiệm như xét nghiệm máu, đo nồng độ chì trong xương.

Xét nghiệm máu chẳng hạn, nếu hàm lượng chì từ 40 đến dưới 69 mcg/dl là nhiễm độc nhẹ, từ 70 đến 100 là trung bình còn  trên 100 mcg/dl là nặng. Điều trị thải độc chì cho mỗi bệnh nhân nhiễm độc chì rất tốn kém vì phải cần đến 16 đợt, kéo dài trong 2 năm, tốn từ 250 đến 300 triệu đồng.

Vì thế, người tiêu dùng nên thận trọng với những sản phẩm chứa chì.

Tiến sĩ Y, Sinh học ĐÀO ĐẠI CƯỜNG

(Nguyên giảng viên Đại học Y Dược TP.HCM)