Ngàn năm bia miệng

Ông cha ta có câu: “Trăm năm bia đá thì mòn/Ngàn năm bia miệng hãy còn trơ trơ” để nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát ngôn, bởi lời đã thốt ra, rất khó mà thu hồi hay sửa lại. 

Ca sĩ Uyên Linh (trái) và ngôi sao Taylor Swift.

Gần đây, cộng đồng mạng liên tục “nóng” lên bởi một số clip ghi lại những phát ngôn gây sốc: một cô giáo của trung tâm dạy tiếng Anh chửi học viên là “óc lợn”, một cán bộ khu kinh tế sau va chạm giao thông bảo “mạng người không quan trọng!”. Gần đây nhất là đoạn ghi âm buổi họp giữa lãnh đạo Liên đoàn bóng đá Việt Nam (VFF) và Công ty CP Bóng đá chuyên nghiệp Việt Nam (VPF) chiều 15-5 khiến người nghe sửng sốt. Cụ thể, ông Trần Mạnh Hùng, Phó Chủ tịch VPF đã gọi ông Dương Văn Hiền, Phó Ban trọng tài VFF là “thằng chó”, “thằng chó chết” và tuôn ra những lời chửi thề rất khó nghe.

Những câu nói “hớ” ấy đã phần nào bộc lộ con người thật sau những bộ cánh tươm tất và những lời nói hoa mỹ, bóng bẩy. Thời đại công nghệ 4.0, cái sự “vạ miệng” còn tăng hiệu ứng theo cấp số nhân bởi tốc độ lan truyền của Internet, cũng bởi “Gươm hai lưỡi, miệng trăm hình” nên những người trót nói lời nào đó trong lúc nóng nảy, thiếu kiềm chế hoặc thiếu suy nghĩ đã gánh chịu những hệ quả khó lường, khiến người thì phải xin từ chức (ông Hùng) hay cơ sở dạy ngoại ngữ phải đóng cửa vì bị cơ quan chức năng kiểm tra, phát hiện hoạt động... không phép. Cũng từ những clip, những thông tin kịp thời trên mạng, nhiều hành vi trái pháp luật đã được ngăn chặn, xử lý, thậm chí là manh mối quan trọng trong các vụ án. Nhưng cũng có những sự việc đã bị đám đông đẩy đi quá xa, chuyện bé xé to, thậm chí còn cắt xén, thêm thắt, gây ra những tranh cãi ồn ào, đi quá giới hạn cần thiết, tạo nên bộ mặt xấu xí của văn hóa mạng. 

Đối với giới nghệ sĩ, những người gắn liền với lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, một số còn được coi là “thần tượng” của một bộ phận bạn trẻ thì cuộc sống riêng tư ngoài sân khấu cũng như những câu chuyện liên quan đến họ luôn được người hâm mộ dõi theo. Do đó, chỉ một câu nói trong một bài phỏng vấn hay một dòng trạng thái trên mạng xã hội của một nghệ sĩ nào đó (thậm chí chủ nhân đã lập tức xóa) đã có thể tạo nên một “cơn bão” khen, chê.

Cuối năm 2017, ca sĩ Uyên Linh sau khi phát hành album mang tên Portrait, đã phấn khích đăng dòng trạng thái trên trang cá nhân, gọi ngôi sao quốc tế Taylor Swift là “con rắn hao trai”. Lập tức, cô bị chỉ trích nặng nề từ người hâm mộ. Những phát ngôn, dòng trạng thái của các nghệ sĩ như: “Từ hôm nay hãy gọi tôi là ca sĩ, hoa hậu” của Chi Pu, “Tôi có thể làm được những ca khúc đẳng cấp thế giới” của Only C, hay “Nếu chúng tôi diễn hài nhảm thì hãy tắt tivi” của Trấn Thành... đều tạo nên những tranh cãi nảy lửa từ công chúng. Điều đó nhắc nhớ rằng, đã là người của công chúng thì lời ăn tiếng nói trước đám đông, nhất là khi viết cảm nghĩ trên trang cá nhân, nghệ sĩ cần thận trọng để không rơi vào những tình huống khó xử, khó thanh minh. 

Nhiều người thích săm soi lỗi lầm của người khác và sẵn sàng tuôn ra những lời lẽ khó nghe, thậm chí rất ác nghiệt, thô lỗ trước một sự việc nào đó. Chuyện “tát nước theo mưa” không hiếm trên mạng xã hội. Chỉ một câu nói lỡ lời trong một hoàn cảnh cụ thể nào đó của một người nổi tiếng, đã có thể bị cắt xén, thêm thắt rồi chia sẻ với tốc độ chóng mặt. Thế là cả những chuyện đời tư của cha mẹ, vợ chồng, con cái “khổ chủ” cũng bị đem ra miệt thị một cách không thương tiếc. Sau khi “mổ xẻ” chủ nhân, nhiều người quay sang thóa mạ, công kích lẫn nhau, khiến cuộc chiến bị đẩy đi xa cho đến khi mỗi người trong cuộc đều cảm giác bị sốc, bị tổn thương, bị xúc phạm nặng nề. Tôi đã từng rất sốc khi đọc một vài cảm nhận cay độc, thô tục của một số người trong danh sách bạn bè trên facebook. Hóa ra, phía sau tấm ảnh đại diện đẹp đẽ, những dòng trạng thái đầy nhân văn là một con người khác. 

Xét cho cùng, mọi hành vi, ứng xử đều do tầm văn hóa của cá nhân quyết định. Người của công chúng với tầm ảnh hưởng càng sâu rộng, càng cần cân nhắc trước mọi phát ngôn, cử chỉ, không phải chỉ để tránh “vạ miệng” mà còn để hình ảnh của mình mãi đẹp, mãi được trân trọng trong lòng người hâm mộ và để người hâm mộ noi theo. 

Và nếu như họ có lỡ lời trong một hoàn cảnh cụ thể nào thì cũng mong cộng đồng mạng hãy đặt vào vị trí của mình để thông cảm và công tâm hơn, có những lời lẽ phê bình đúng mực, có văn hóa. Mẹ Teresa - vị nữ tu được coi là biểu tượng của lòng vị tha và nhân ái nói rằng: “Những lời tử tế có thể ngắn và dễ nói, nhưng tiếng vọng của chúng thực sự vĩnh cửu.”

VŨ THANH HOA