Nhiều năm trước, khi dịch vụ thu gom rác chưa phát triển rộng khắp đến từng thôn xóm, đường hẻm như bây giờ, tôi thường xuyên bắt gặp hình ảnh người đi xe máy mang theo bịch rác, thấy chỗ nào có nhiều rác thải thì chạy chậm lại nhìn trước ngó sau rồi quăng xuống. Từ hành vi đó, nhiều khu đất trống, con đường đẹp biến thành nơi tập kết rác thải của những người vô ý thức.
Tưởng rằng hành vi xấu xí đó đã được xóa bỏ khi dịch vụ thu gom rác đã bao phủ khắp nơi hiện nay, nhưng không, nó vẫn còn phổ biến. Nhiều người vẫn lén lút hoặc thản nhiên đổ bỏ rác thải nơi công cộng.
Phí dịch vụ thu gom rác có cao không? Chắc chắn là rất thấp. Với rác thải sinh hoạt thông thường, mỗi tháng một gia đình chỉ phải đóng vài chục ngàn đồng, tương đương 1 tô phở. Trường hợp rác thải phát sinh nhiều do sửa nhà, thải bỏ vật dụng cũ, gia chủ chỉ cần chi thêm vài trăm ngàn đồng là những người thu gom rác sẽ giúp đưa đi xử lý, vừa bảo vệ môi trường, vừa bảo đảm mỹ quan đô thị.
Vì sao hành vi xả rác nơi công cộng vẫn còn khá phổ biến? Đó là vì ý thức giữ gìn vệ sinh chung của một bộ phận dân cư còn rất kém. Nhiều người tiếc tiền trả cho dịch vụ thu gom rác, nghĩ rằng bỏ rác nơi công cộng rồi sẽ có người thu gom, tội gì tốn tiền. Họ có thể chi hàng chục triệu đồng để mua sắm món đồ mới nhưng không muốn chi vài trăm ngàn đồng để thuê người vứt bỏ đồ cũ. Một số người ngồi uống nước ở công viên, bờ kè ven biển, khi rời đi đã để lại rác thải là ly nhựa, hộp xốp đựng thức ăn, dù thùng rác cách đó chỉ vài bước chân, cũng là do thiếu ý thức giữ gìn vệ sinh chung.
Phong trào xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh đã được triển khai sâu rộng đến từng tổ dân cư, được đại đa số người dân hưởng ứng. Nhờ đó, bộ mặt nông thôn và thành thị ngày càng khang trang, xanh, sạch, đẹp. Những tuyến đường hoa ở vùng nông thôn xuất hiện ngày càng nhiều. Những tuyến phố ngăn nắp, văn minh, xanh, sạch, đẹp được nhân rộng ở các đô thị. Tuy vậy, vẫn có lúc, có nơi và có những người thiếu ý thức, tùy tiện xả rác nơi công cộng, khiến những đống rác tự phát như vết đen, làm hoen ố bức tranh đô thị xanh, sạch, đẹp. Không những vậy, rác còn theo dòng nước trôi ra sông, ra biển rồi cũng theo con nước dạt vào bờ, làm cho bãi biển bị ô nhiễm, lực lượng công nhân môi trường đô thị phải vất vả thu gom trong nhiều ngày.
Thực trạng trên đòi hỏi phải triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm xây dựng đô thị văn minh. Trước hết, cần phải thay đổi suy nghĩ ích kỷ, chỉ biết thu vén cái lợi về mình của một bộ phận dân cư bằng cách xóa bỏ hành vi xả rác nơi công cộng và tư tưởng sẽ có người thu dọn hay mình không xả thì người khác cũng xả. Giải pháp mang tính lâu dài là hình thành ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường trong mỗi cá nhân, để mỗi công dân trở thành một thị dân văn minh trong đô thị văn minh. Đây là một quá trình lâu dài, cần giáo dục ngay từ khi còn nhỏ. Nội dung này được các nhà trường thực hiện rất tốt khi đã chú trọng hướng dẫn trẻ từ bậc mầm non ý thức bỏ rác đúng chỗ. Về phía gia đình và xã hội, người lớn cần phải nêu gương và phối hợp nhà trường giáo dục cho trẻ ý thức này.
Song song đó, chính quyền địa phương cần tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý nghiêm các hành vi xả rác nơi công cộng; khuyến khích tinh thần tự giác tố giác, giúp chính quyền xử lý người vi phạm. Với những trường hợp tái phạm nhiều lần, cần phải bêu tên, nhắc nhở tại địa bàn sinh sống chứ không chỉ là xử phạt vi phạm hành chính. Với hệ thống camera an ninh có mặt ở hầu khắp các tuyến phố, chính quyền địa phương có thể trích xuất hình ảnh để xử phạt người vi phạm. Kết quả xử lý cần được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng, đặc biệt là qua mạng xã hội, các nhóm zalo khu phố, tổ dân phố nhằm tăng sức răn đe, giáo dục.
NGUYỄN ĐỨC