Mơ về đường cao tốc

Có đi lại trên đường cao tốc TP. Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây và QL51 những ngày này mới thấm thía nỗi “kinh hoàng” của sự kẹt xe. Mỗi ngày có hàng ngàn xe ô tô ùn ứ nối đuôi trong nhiều giờ, lúc thì ở các điểm giao cắt với cao tốc, khi thì ở đoạn chợ Long Bình Tân, ngã ba Bến Gỗ, ngã ba Nhơn Trạch (thuộc tỉnh Đồng Nai); khi thì đoạn từ ngã ba Cái Mép về các khu công nghiệp trên địa bàn TX. Phú Mỹ (Bà Rịa-Vũng Tàu).

Không cam chịu cảnh từ Vũng Tàu về TP. Hồ Chí Minh phải mất hơn 5 tiếng đồng hồ, nhiều tài xế xe khách đã “né” QL51 bằng cách tìm những con đường tắt trong các khu dân cư Phú Mỹ, Long Thành để đi, sau đó theo lộ trình QL51 - Ngã ba Vũng Tàu - Xa lộ Hà Nội, nhưng cũng chẳng rút ngắn thời gian được bao nhiêu. Trong giây phút ấy, nhiều người lại nghĩ đến cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu. Tuyến đường trọng yếu này triển khai sớm ngày nào sẽ “giải cứu” QL51 khỏi tình trạng quá tải, kẹt xe và tai nạn giao thông ngày ấy.

Người dân không giấu được niềm vui trước việc đất nước có thêm những công trình mới nhưng cũng gửi gắm hy vọng những tuyến đường cao tốc trong tương lai sẽ tránh được những “khuyết tật” của những con đường cao tốc đã xây dựng trước đây.

Những “khuyết tật” đó là gì? Xin lấy đường cao tốc TP. Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây làm ví dụ: Thông xe toàn tuyến vào đầu năm 2015, tuyến cao tốc TP. Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây giúp rút ngắn quãng đường từ TP. Hồ Chí Minh đi Vũng Tàu chỉ còn 1 giờ 20 phút, ước tính giảm khoảng 20-30% chi phí vận tải. Thế nhưng, chỉ 2 năm sau khi đi vào vận hành, thay vì chạy với tốc độ cho phép 100-120km/giờ, nhiều xe lưu thông trên tuyến đường này phải chịu cảnh nối đuôi, ùn ứ kéo dài, nhất là vào các ngày cuối tuần và dịp lễ, Tết.

Dự báo lưu lượng xe thiếu chính xác, chậm đồng bộ hạ tầng theo quy hoạch là nguyên nhân biến đường cao tốc TP. Hồ Chí Minh - Long Thành - Dầu Giây thành đường “thấp tốc” và hệ quả là nhiều vụ tai nạn giao thông nghiêm trọng xảy ra khiến nhiều người thương vong, phương tiện bị hư hỏng nặng. Không ít đường cao tốc ở miền Trung và phía Bắc cũng mang những “khuyết tật” tương tự bên cạnh một số nguyên nhân như chủ đầu tư buông lỏng quản lý và nghiệm thu chất lượng công trình, chọn nhà thầu không đạt yêu cầu; tư vấn giám sát kém dẫn tới chất lượng công trình không bảo đảm.

Muốn những đường cao tốc sắp sửa khởi công như kỳ vọng của bao người, dứt khoát loại bỏ ngay từ trong “trứng nước” ý nghĩ hình thành những phố xá, nhà cửa mới dọc hai bên đường cao tốc, phải xây dựng một ý tưởng duy nhất sao cho những con đường cao tốc mới này có quy mô hiện đại, tối thiểu phải có từ 6-8 làn xe, đạt tốc độ tối đa 120km/h cùng 2 làn dừng khẩn cấp; kết cấu mặt đường với những vật liệu chất lượng cao, thiết kế theo tiêu chuẩn quốc tế, các hệ thống thông tin, biển báo được trang bị đầy đủ, hiện đại giúp các phương tiện lưu thông tiện lợi, an toàn, sao cho hàng chục ngàn tỷ đồng bỏ ra xây dựng sẽ không phí phạm.

Đó phải là những đường cao tốc “tiền lệ” ở Việt Nam trong ý nghĩa nhất định không cho nảy sinh và phát triển các khu dân cư dọc đường cao tốc. Các đường cao tốc được xây dựng với lợi ích chính và chức năng duy nhất là bảo đảm cho xe cộ lưu thông đúng với tốc độ thiết kế, rút ngắn thời gian lưu thông, tiết kiệm chi phí cho các phương tiện.

Trong xây dựng các xa lộ cao tốc, 2 chức năng kinh tế - xã hội/thời gian giao thương rút ngắn không thể trùng lắp. Cần dứt khoát suy nghĩ rằng nếu bảo vệ được đường cao tốc không bị “hè phố hóa” dọc hai bên thì việc rút ngắn thời gian di chuyển của các phương tiện từ 3 giờ xuống chỉ còn 1,5 giờ chẳng hạn chính là một lợi ích khó sánh. Muốn như vậy, phải tránh chạy qua các khu vực dân cư đông đúc, đất canh tác trù mật, gây xáo trộn đời sống sinh hoạt người dân địa phương, mặt khác chủ động xây tường bao hai bên đường cao tốc, nếu có thể cho trồng rừng hai bên, hạn chế tối đa việc trổ đường ngang để bảo đảm an toàn tuyệt đối cho lưu thông. Muốn như vậy, những đoạn giao với quốc lộ hoặc tỉnh lộ phải có không gian rộng, hợp lý, tránh tình trạng thắt nút cổ chai dẫn đến sự cộng hưởng quá tải, xung đột giao thông.

Cuối cùng, để các đường cao tốc đúng nghĩa là đường cao tốc, phải chấn chỉnh các hành vi vi phạm trật tự an toàn giao thông trên cao tốc như dừng đỗ trái phép, tổ chức ăn nhậu ở làn khẩn cấp hoặc đi ngược chiều, đi lùi…

Một nhà báo Nga từng chia sẻ “đường cao tốc không chỉ là giao thông, nó là cả một văn hóa”. Nếu cứ mang “văn hoá đường làng” áp dụng cho lưu thông đường cao tốc chắc chắn sẽ dẫn đến những hậu quả khôn lường.