Lịch sử những kỳ thượng đỉnh Mỹ - Nga

Hội nghị Nga-Mỹ tại Helsinki vào ngày 16-7 được dự đoán sẽ là cuộc gặp thượng đỉnh nhẹ nhàng, mang nhiều xu hướng hòa giải, trái ngược với một loạt kỳ thượng đỉnh căng thẳng từng diễn ra giữa 2 nước trước đây.

“Bộ Ba” (từ trái sang) Josep Stalin, Frank Roosevelt và Winston Churchill tại Tehran ngày 28-11-1943.

Joseph Stalin - Theodore Roosevelt: Thượng đỉnh giữa lãnh đạo Xô viết Josep Stalin, Tổng thống Mỹ Theodore Roosevelt và Thủ tướng Anh Winston Churchill tại Tehran (Iran) vào cuối tháng 11-1943 là lần đầu tiên 3 nhà lãnh đạo của các cường quốc phe Đồng minh gặp gỡ kể từ khi Thế chiến II bùng nổ. “Bộ ba” thảo luận chiến lược và nhất trí mở mặt trận thứ 2 chống phát xít Đức nhằm kéo dãn nguồn lực quân sự của Berlin đến điểm tới hạn.

Lần thứ 2 “Bộ Ba” gặp nhau tại TP.Yalta (Crimea), từ ngày 4 đến 11-2-1945. Tự tin về chiến thắng trước quân Đức, “Bộ Ba” đã lên kế hoạch cho công cuộc tái tổ chức lại châu Âu thời hậu chiến.

Tuyên bố Giải phóng châu Âu được ký kết, hứa hẹn với người dân quyền “thiết lập những thể chế dân chủ dựa trên sự lựa chọn của chính họ”, nhưng chỉ 5 tháng sau đó, các cường quốc đã gặp nhau lần nữa tại Potsdam (Đức), nơi Mỹ, Anh đối đầu với Liên Xô xung quanh nỗ lực của Moskva xây dựng chế độ XHCN tại Ba Lan, Tiệp Khắc, Romania, Bulgaria và Hungary.

Kết thúc Hội nghị Potsdam, Tổng thống Mỹ Harry Truman và Thủ tướng Anh Clement Attlee (người kế nhiệm Winston Churchill), đồng ý với những điều khoản cho Nhật Bản đầu hàng, bất chấp mối quan hệ Truman - Stalin trở nên lạnh giá hơn thời người tiền nhiệm. Hội nghị kết thúc vào 2-8-1945 và 4 ngày sau, ông Truman ra lệnh thả bom hạt nhân xuống Hiroshima.

Dwight D. Eisenhower - Nikita Khrushchev: Vào ngày 19-7-1955, Tổng thống Dwight D. Eisenhower gặp Thủ tướng Nga Nikolai Bulganin, cùng với Thủ tướng Anh Anthony Eden và Tổng thống Pháp Edgar Faure tại Geneva (Thụy Sĩ) để thảo luận hợp tác về an ninh toàn cầu trong kỷ nguyên ám ảnh hạt nhân. Hội nghị được cho là thành công, mở ra cái nhìn lạc quan về khả năng giải giáp vũ khí, từ đó mở đường cho nhà lãnh đạo mới của Liên Xô Nikita Khrushchev trở thành nguyên thủ Liên Xô đầu tiên đặt chân lên đất Mỹ vào ngày 15-9-1959. Ông gặp gỡ Tổng thống Eisenhower tại Washington và tại Trại David (bang Maryland). 2 nhà lãnh đạo thể hiện hy vọng đảm bảo “một nền hòa bình ổn định và lâu dài”. Tuy nhiên, cam kết đó đã sụp đổ vào năm 1960 khi Liên Xô bắn hạ máy bay do thám U-2 của Mỹ và bắt giữ phi công Francis Gary Powers.

John Kennedy - Nikita Khrushchev: 2 nhà lãnh đạo gặp nhau tại Vienna vào tháng 6-1961, sự kiện được mô tả là “hội nghị thượng đỉnh lạnh lẽo nhất thời Chiến tranh Lạnh”. Trong khi Tổng thống Kennedy muốn tập trung vào hồ sơ nguyên tử thì Khrushchev muốn Nhà Trắng giải quyết dứt điểm về quy chế của Tây Berlin, công nhận 2 nước Đông và Tây Đức. Hội nghị lần này không đem lại kết quả cụ thể nào. Hai bên cảnh báo nhau về viễn cảnh nổ ra chiến tranh. Vài tháng sau, kế hoạch xây dựng Bức tường Berlin được công bố.

Lyndon B. Johnson - Alexei Kosygin: Lãnh đạo 2 siêu cường lại phải gặp nhau vào tháng 6-1967 tại trường đại học Glassboro State, New Jersey (Mỹ). Cả 2 “bị đẩy” tới đây bởi cuộc chiến tranh 6 ngày Arab-Israel bùng nổ và ông Kosygin đã tới New York để phát biểu trước LHQ về cuộc khủng hoảng. Mặc dù Mỹ đã không thể đảm bảo được sự ủng hộ của Nga về quân sự, sự tan băng của mối quan hệ sau cuộc gặp thượng đỉnh năm 1967 được cho là một chiến thắng và thường được gọi là “tinh thần Glassboro”.

Leonid Ilyich Brezhnev - Richard Nixon: Đầu thập niên 1970, những người kế nhiệm của họ là Richard Nixon và Leonid Brezhnev đã gặp nhau tới 3 lần, 2 tại Moskva và 1 lần tại Washington - và đã ký một số hiệp ước đầy hứa hẹn, trong đó có Hiệp ước chống tên lửa đạn đạo, Thỏa thuận ngăn ngừa chiến tranh hạt nhân.

Mikhail Gorbachev - Ronald Reagan: Thập kỷ kế tiếp chứng kiến Ronald Reagan và Mikhail Gorbachev thực sự đưa hai cựu thù ngồi lại với nhau.

Cuộc gặp giữa Tổng Bí thư Liên Xô Gorbachev và Tổng thống Mỹ Reagan vào năm 1987, tại Washington D.C, được đánh giá là một trong những hội nghị thượng đỉnh Nga-Mỹ nổi tiếng nhất trong lịch sử quan hệ giữa 2 nước từ trước đến nay. 2 bên đã ký Hiệp ước về các lực lượng hạt nhân tầm trung (INF) trong nỗ lực đầu tiên nhằm đảo ngược cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân.

Boris Yeltsin - Bill Clinton: Mối quan hệ giữa Liên bang Nga mới thành lập (sau khi Liên Xô tan rã năm 1991) với Tổng thống đầu tiên Boris Yeltsin đã khởi đầu dưới thời Tổng thống Mỹ Bill Clinton. Theo cuốn sách The Clinton Tapes (2009), khi ông Yeltsin thăm Nhà Trắng năm 1993, nhà lãnh đạo Nga đã uống rượu một mình và bị nhân viên an ninh phát hiện đi lang thang bên ngoài nhà trong bộ đồ ngủ, định bắt taxi để đi ăn pizza.

Vladimir Putin - George W. Bush: Trong kỷ nguyên Putin, nhà lãnh đạo Nga đã 3 lần dự hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống George Bush, nhưng không lần nào chính thức với Tổng thống Barack Obama. Chỉ đến khi ông D.Medvedev giữ chức tổng thống, cuộc gặp thượng đỉnh Mỹ-Nga dưới thời Tổng thống Obama mới diễn ra.

Cuộc gặp đầu tiên diễn ra vào tháng 6-2001, tại Slovenia. Dù bầu không khí ấm áp được thể hiện ngay từ cuộc gặp đầu tiên giữa hai nhà lãnh đạo này nhưng mối quan hệ Nga - Mỹ đã trở lên lạnh lẽo trong những năm sau đó. Đặc biệt, khi Mỹ tấn công Iraq năm 2003, quan hệ song phương ngày càng căng thẳng hơn. Đặc biệt sau các cuộc xung đột Nga và Gruzia năm 2008, Ukraine, Crimeađã khiến quan hệ Washington - Moscow bị đóng băng.

THU HẰNG