Từ năm 1986 đến khi bị bắt năm 2001, dược sĩ Robert Courtney, là chủ của Research Medical Tower Pharmacy - Tháp y tế nghiên cứu dược phẩm (viết tắt là RMTP) ở thành phố Kansas, bang Misouri, Mỹ, đã cố tình pha loãng 98.000 liều thuốc hóa trị ung thư cho 4.200 bệnh nhân và đã kiếm được 18,7 triệu USD.
 |
| Nét mặt của Courtney lúc nghe FBI đọc lệnh kiểm tra cửa hàng thuốc. |
Hậu quả là 96 bệnh nhân tử vong vì không được điều trị đúng phác đồ, hơn 3.000 người khác phải kéo dài thời gian hóa trị bằng những loại thuốc khác. Giới chuyên môn gọi Courtney là “tử thần trong chiếc áo choàng trắng”.
Sinh ngày 15/9/1952, sau khi tốt nghiệp Khoa Dược, Đại học Missouri, Mỹ, Robert Ray Courtney được RMTP tuyển dụng. Nhiệm vụ của Courtney lúc ấy là pha chế thuốc theo đơn bác sĩ, chủ yếu là những loại dùng để tiêm tĩnh mạch. Nhờ sự giúp đỡ của người cha là giám đốc một công ty du lịch ở bang Misouri nên năm 1986, khi người chủ của RMTP rao bán cơ sở này thì Courtney lập tức mua lại.
Sự gian manh của Courtney bắt đầu xuất hiện năm 1990. Thời điểm ấy, bác sĩ Verda Hunter, chuyên khoa ung thư Bệnh viện Kansas đề nghị RMTP cung cấp liệu pháp hóa trị cho bệnh nhân của mình thì Courtney mau mắn nhận lời. Bằng cách liên hệ với hãng dược phẩm Eli Lilly, Courtney đặt mua 3 hóa chất Gemzar, Prozac và Taxol rồi pha chế thành dung dịch tiêm tĩnh mạch sau khi đã bớt đi 70 đến 90% lượng hóa chất.
Bà Delia Chelston, một trong những bệnh nhân của bác sĩ Verda Hunter nhớ lại: “Tôi bị ung thư vú. Trước khi bác sĩ Hunter giới thiệu tôi với dược sĩ Courtney, tôi đã được hóa trị bởi một bác sĩ khác. Lúc đó, tác dụng phụ của hóa chất khiến tôi rụng tóc, chán ăn. Chỉ trong 6 tháng tôi sụt mất 10kg và chẳng đêm nào tôi ngủ được quá 4 tiếng. Tuy nhiên khi chuyển qua sử dụng thuốc Taxol của Courtney, tất cả những triệu chứng này không còn thấy xuất hiện nên tôi tin rằng tôi đã khỏi bệnh”.
Một trường hợp nữa: Bà Mary Ann Rhoads bị ung thư vú và được bác sĩ Hunter chỉ định điều trị bằng Interferon nhưng khi mua loại thuốc ấy từ cửa hàng của RMTP, bà Mary ngạc nhiên vì ống thuốc chỉ có 5ml thay vì phải là 10ml như ở những nhà thuốc khác. Lúc nêu thắc mắc của mình với Courtney, ông ta giải thích: “Interferon 5ml là loại dùng cho những người ung thư vú chưa di căn. Có lẽ nhân viên giao thuốc đã nhầm lẫn…”.
Bà Mary nói: “Courtney xin lỗi tôi rồi đổi cho tôi ống 10ml. Lúc ấy tôi rất cảm động vì sự tận tình của ông ta với khách hàng” nhưng bà không ngờ rằng Courtney đã cố tình làm giảm hàm lượng hóa chất trong ống thuốc.
Từ đó cho đến đầu năm 2001, Courtney đã pha trộn tổng cộng 72 loại thuốc hóa trị ung thư khác nhau bằng cách hạ thành phần hoạt chất xuống chỉ còn 10 đến 30%. Kết quả xác minh sau này của Cục điều tra liên bang Mỹ (FBI) cho thấy cứ mỗi bệnh nhân sau một đợt điều trị hóa chất, Courney bỏ túi 50.000USD! Judy Lewis, đặc vụ FBI phụ trách điều tra Courtney cho biết khi xem xét hồ sơ bệnh án của 951 bệnh nhân ung thư tuyến tụy trong số 4.200 bệnh nhân ung thư sử dụng thuốc của Courtney, chỉ có 1/5 trong số này kéo dài sự sống được hơn 1 năm.
Judy Lewis nói: “Là dược sĩ, Courtney hiểu tâm lý bệnh nhân. Ông ta đã thành công trong vở kịch lừa đảo vì các nghiên cứu chỉ ra rằng có đến 60% bệnh nhân cảm thấy họ khỏe hơn khi họ tin rằng họ đang được điều trị đúng phương pháp”.
Tuy nhiên năm 1998, Darryl Ashley, đại diện bán hàng cho hãng dược phẩm Eli Lilly bắt đầu nhận ra những dấu hiệu bất thường. Đó là lượng thuốc trị ung thư Gemzar do Courtney bán ra cho bệnh nhân nhiều hơn gấp 50 lần so với lượng hóa chất mà ông ta đã nhập. Thoạt đầu, Ashley nghi ngờ ngoài hãng dược Eli Lilly, Courtney còn mua hóa chất của những hãng khác nhưng theo tìm hiểu của Ashley, không hãng nào cung cấp hóa chất Gemzar cho Courtney.
Ashley nói: “Khi đem những thắc mắc này trao đổi với bác sĩ Hunter thì bà ấy rất ngạc nhiên. Vì thế, bác sĩ Hunter quyết định kiểm tra thực tế” nhưng phải đến đầu năm 2001, một bệnh nhân ung thư được bác sĩ Hunter chỉ định điều trị bằng hóa chất Gemzar và khi người này vừa mua thuốc tại cửa hàng RMTP thì bác sĩ Hunter đề nghị họ giao 30 ống thuốc cho bà. Sau đó, bà gửi nó đến phòng thí nghiệm hóa học pháp y của Cơ quan kiểm soát thực phẩm và dược phần Mỹ (FDA) để nhờ phân tích.
Kết quả phân tích cho thấy, cà 30 ống thuốc chỉ chứa từ 15 đến 39% hoạt chất Gemzar thay vì phải 100% theo quy định. Bác sĩ Hunter nói: “Việc kiểm tra 71 mẫu thuốc hóa trị Taxol và Prozac mà tôi nhờ các bệnh nhân mua cũng có kết quả tương tự, nghĩa là chỉ 1/4 hoặc 1/3 là thuốc, còn lại là nước cất”.
Ngày 13/8/2001, sau khi xin lệnh tòa án, đặc vụ FBI kiểm tra cửa hàng thuốc RMTP của Courtney. Tại đây, họ tìm thấy các chứng cứ, chứng minh Courtney đã “cố tình pha loãng 3 loại hóa chất trị ung thư để bán cho bệnh nhân trong suốt thời gian từ 1990 đến tháng 8/2001”.
Hai ngày sau, Courtney bị bắt và thừa nhận đã “thay đổi thành phần trong 98.000 đơn thuốc cho 4.200 bệnh nhân”, thu lợi 18,7 triệu USD. Việc xác minh các trường hợp tử vong vì ung thư sau khi điều trị bằng thuốc của RMTP cũng cho thấy “96 bệnh nhân chết vì không được sử dụng thuốc đúng liều chỉ định”.
Về cuộc sống riêng tư, Courtney đã trải qua 3 đời vợ. Bằng số tiền trục lợi, ông ta mua biệt thự, xe hơi hạng sang, đi du lịch nhiều nơi trên thế giới. Vài tháng sau khi bị bắt, Courtney xin được tự do có thời hạn để dự đám cưới con gái đầu của ông ta với người vợ thứ nhất nhưng Thẩm phán Robert E. Larsen lạnh lùng bác bỏ: “Bị cáo không thể xuất hiện tại đám cưới con gái mình với bộ quần áo tù, xích dưới chân, tay bị còng”.
Tin tức về vụ bắt giữ Courtney đã khiến cư dân thành phố Kansas trở nên hoảng loạn. FBI kêu gọi bất kỳ ai đã từng truyền hóa chất của RMTP hãy gửi đơn tố cáo và kết quả là FBI nhận được 3.000 đơn!
Ngày 20/2/2002, Courtney ra tòa. Trước vành móng ngựa, ông ta nhìn nhận 20 tội danh bao gồm lừa đảo, pha trộn hóa chất bất hợp pháp, gian lận thuế, cố ý giết người cấp độ 2… Sau khi nghị án, tòa tuyên phạt Courtney 30 năm tù giam không ân xá.
Ngày 9/7/2020, luật sư của Courtney gửi đơn đề nghị toà án xem xét trả tự do sớm 7 năm cho ông ta - nghĩa là Courtney sẽ được tha vào năm 2025 với lý do ông ta bị cao huyết áp và đã từng đột quỵ, nhiễm COVID-19. Trong 7 năm ấy, Courtney đồng ý chịu quản thúc tại gia.
Tuy nhiên trước sự phản đối dữ dội của người dân Kansas, của Hiệp hội bác sĩ Mỹ và của cả lưỡng viện Quốc hội Mỹ, ngày 1/9/2020 thẩm phán liên bang Ortrie D. Smith đã từ chối bằng cách trả lời: “Tội ác của Courtney không thể tìm kiếm lòng nhân ái. Ông ta đại diện cho thần chết trong chiếc áo choàng trắng nên công lý phải được thi hành…”.
VŨ CAO (Theo FBI Files)