Những mái đình xưa
Trải qua hàng trăm năm với bao biến đổi thăng trầm, đình làng ở Bà Rịa - Vũng Tàu vẫn hiện hữu như một chứng tích sinh động cho quá trình phát triển của vùng đất ven biển. Những ngày đầu năm, các đình làng tấp nập khách du lịch, người dân địa phương đến tham quan, chiêm bái.
 |
| Đình thần Thắng Nhì nằm gần kênh Bến Đình là một trong những đình làng cổ tại Bà Rịa - Vũng Tàu. |
Những ngôi đình cổ kính
Những ngày đầu năm, ngoài các điểm vui chơi, giải trí, đình làng cũng là một điểm đến hấp dẫn du khách bởi kiến trúc và những giá trị văn hóa lịch sử còn được lưu giữ tại đây.
9 giờ sáng mùng 5 Tết, chiếc xe khách du lịch chở hơn 30 khách đậu trước cổng Đình thần Thắng Tam, TP.Vũng Tàu. Khách du lịch háo hức bước vào đình, vừa tham quan, vừa giơ máy ảnh, điện thoại lên chụp kiến trúc, cảnh quan đình thần. Nhiều du khách thấy đàn bồ câu trước cổng đình thì tìm mồi cho chim ăn. Hình ảnh đó đã tạo nên vẻ đẹp bình yên cho đình thần những ngày đầu năm. Phía bên trong, các hương chức hướng dẫn khách tham quan, chiêm bái.
Đình thần Thắng Tam nằm trên đường Hoàng Hoa Thám, xây dựng vào năm Canh Thìn (1820). Ban đầu đình chỉ được làm bằng tre lá, đến năm 1835 nhân dân đã đóng góp tu sửa, lợp mái ngói cho đình. Năm 1965 đình được trùng tu, xây dựng kiên cố và giữ nguyên bố cục kiến trúc như ngày nay. Đình thờ chung cả ba người đã có công xây dựng nên ba làng ở Vũng Tàu, đó là Phạm Văn Dinh, Lê Văn Lộc và Ngô Văn Huyền.
Đình có kiến trúc nối tiếp gồm bốn ngôi nhà nối liền nhau bằng một lối đi bên hông, đó là tiền hiền - hội trường - đình trung - sân khấu võ ca. Trong đình bài trí nhiều đồ lễ chạm trổ tinh xảo, sơn son thếp vàng lộng lẫy. Ngôi tiền hiền được lợp bằng ngói âm dương, trên mái có “lưỡng long chầu nguyệt” đắp nổi. Đầu các đòn tay, xà gồ, cột đều chạm khắc hình rồng.
Ngoài các dịp lễ hội Nghinh Ông, lễ hội miếu bà Ngũ hành, Đình thần Thắng Tam cũng là điểm đến được nhiều người yêu thích mỗi dịp đầu xuân năm mới. Anh Nguyễn Văn Hậu, du khách đến từ TP.Hồ Chí Minh cho biết, anh rất bất ngờ bởi giữa thành phố nhộn nhịp này có một đình thần vẫn còn giữ kiến trúc của đình làng xưa và các giá trị văn hóa, lịch sử tại đây vẫn được bảo tồn nguyên vẹn.
Đình thần Thắng Nhì nằm gần sát cửa sông và chợ Bến Đình (phường Thắng Nhì, TP.Vũng Tàu) cũng là một ngôi đình có giá trị văn hóa lịch sử lâu đời. Ông Mai Văn Ba (36/2, Ngư Phủ, phường Thắng Nhì) cho biết, ông sinh ra và lớn lên ở Thắng Nhì, đã chứng kiến bao đổi thay của vùng đất này.
“Ngày nay, các tuyến phố của Thắng Nhì được mở rộng, trải nhựa khang trang, trở thành trung tâm buôn bán sầm uất, đời sống người dân cũng được nâng lên nhưng Đình thần Thắng Nhì vẫn là nơi ghi nhớ công ơn của những người mở đất lập làng với tinh thần nhất cận thị, nhị cận giang”, ông Ba kể.
Ngày 11 tháng 5 âm lịch, một nghi lễ nhỏ thường được tổ chức để tưởng nhớ ông Lê Văn Lộc, người khai lập ngôi đình nhưng những ngày đầu xuân năm mới cư dân làng biển ở Bến Đá, Bến Đình cũng không quên đến đình để tưởng nhớ về ông.
Tại TP.Bà Rịa, Đình thần Long Hương là một trong những đình làng có tuổi đời hơn 200 năm, nằm gần sông Dinh. Kỳ lão xã Long Hương kể lại, Đình thần Long Hương được xây dựng từ năm 1850 để thờ “Thần hoàng Bổn Cảnh” và là nơi hội họp của dân làng để bàn công việc của làng. Năm 1852, đình được vua nhà Nguyễn phong sắc thần với chức sắc “Đại nguyên soái Thủy Lục bình quân Đại nguyên soái” niên hiệu Tự Đức thứ 5.
Những năm đầu thế kỷ XX, Đình thần Long Hương được xây cất lại (bằng nguồn kinh phí của người dân địa phương) gồm nhiều nhà vuông bằng gỗ liên kết nhau theo kiểu dáng chữ “Tam”, lưng dựa vào núi Dinh, mặt hướng về sông Dinh. Tường bao quanh xây bằng chất liệu xi măng, đá xanh, mật mía, mái lợp ngói âm dương, nền lát gạch tàu.
Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, Đình thần Long Hương là nơi che chở, nuôi giấu cán bộ hoạt động cách mạng. Khuôn viên của đình có nhiều cây cổ thụ cao lớn được lực lượng du kích tận dụng làm nơi canh gác, quan sát từ nhiều phía, tạo điều kiện cho cán bộ hoạt động gây dựng cơ sở cách mạng.
Ở những vùng nông thôn, đình làng cũng được bảo tồn và giữ gìn qua năm tháng. Ông Lê Thanh Hòa, Hội trưởng Đình thần Hắc Lăng, xã Tam Phước, huyện Long Điền cho hay, Đình thần Hắc Lăng được dân làng tự nguyện chăm sóc, vệ sinh, giữ gìn như một nét đẹp văn hóa của làng. Khi có lễ hội, đình làng lại đón người dân đến cúng kỉnh, cầu mưa thuận gió hòa, cầu quốc thái dân an.
Nét đẹp đình làng
Theo các nhà nghiên cứu, đình làng là hình ảnh quê hương tiêu biểu cho nét độc đáo của kiến trúc và điêu khắc tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Kiến trúc đình làng ở Bà Rịa - Vũng Tàu cũng giống với kiến trúc đình Nam Bộ. Ngôi đình thường được cất ở những gò đất cao ráo, địa thế đẹp, gần chợ, thuận tiện giao thông.
Đình ở Bà Rịa - Vũng Tàu có cấu trúc theo kiểu nhà rường tứ trụ, mở rộng ra bốn phía bằng bộ kèo đâm và kèo quyết đều nhau vuông vức. Mái đình lợp ngói âm dương, trên nóc thường gắn hình sành tráng men màu với các chủ thể: Lưỡng long tranh châu, chim phượng ngậm cuốn thư, lân mẹ dạy lân con, cá hóa long… Bố cục của một ngôi đình ở địa phương gồm: Ngôi tiền hiền, chánh điện, võ ca, miếu ngũ hành, miếu ông Hổ, miếu Thần Nông.
Tính đến năm 1938, trên địa bàn tỉnh có 36 đình làng, qua các cuộc chiến tranh nhất là trong đợt tiêu thổ kháng chiến 1945, thời kỳ chống Pháp, Mỹ (1945-1975), nhiều ngôi đình đã bị tàn phá không được trùng tu, bảo quản nên đã xuống cấp. Đến nay, toàn tỉnh chỉ còn khoảng 20 ngôi đình còn được bảo tồn. Đình làng trở thành ngôi đền thiêng liêng để Nhân dân tổ chức lễ hội truyền thống, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, tưởng nhớ công lao của tổ tiên, các bậc tiền nhân, ông cha nhiều thế hệ, các Anh hùng liệt sĩ đã hy sinh trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Bài, ảnh: QUANG VŨ