Sau hơn 6 năm (kể từ năm 2017) thẻ vàng cảnh báo về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) của Ủy ban châu Âu (EC) đối với ngành thủy sản nước ta vẫn chưa được gỡ bỏ.
Khi trực tiếp kiểm tra tại một số địa phương ven biển trong đợt thanh tra lần thứ tư (tháng 10/2023), Đoàn thanh tra EC ghi nhận, Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực trong chống khai thác IUU. Đồng thời, đoàn cũng đưa ra một số cảnh báo và khuyến nghị cần khắc phục, cụ thể: Vẫn còn xảy ra tình trạng tàu cá của ngư dân Việt Nam khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài; Việc thực hiện các quy định của pháp luật về quản lý tàu cá, đăng ký, cấp giấy phép khai thác thủy sản, xử lý vi phạm IUU chưa nghiêm; Truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác chưa bảo đảm đầy đủ tính hợp pháp, còn nhiều lỗ hổng chưa được kiểm soát…
Tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu là một trong những địa phương mà Đoàn thanh tra EC thực hiện thanh tra chống khai thác IUU lần thứ 4 vừa qua. Đoàn thanh tra EC cũng chỉ ra một số tồn tại. Soát xét lại, vào thời điểm tháng 5 này, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã hoàn thành việc kiểm tra toàn bộ số lượng tàu cá đã đăng ký, cập nhật 100% vào cơ sở dữ liệu tàu cá quốc gia; khắc phục các tồn tại đối với 2 cảng cá và 8 tàu cá không có biển số; 96,82% tàu khai thác vùng khơi đã lắp thiết bị giám sát hành trình (VMS).
Trong tháng cao điểm thực hiện Chỉ thị 32 của Ban Bí thư Trung ương Đảng, Nghị quyết 52 của Chính phủ, Công điện số 49 của Thủ tướng Chính phủ và các khuyến nghị của Đoàn thanh tra EC đối với địa phương, UBND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã triển nhiều giải pháp cấp bách, trọng tâm, như: Chỉ đạo các đơn vị liên quan thống kê những trường hợp mất kết nối VMS trên 6 giờ; xử lý đến cùng nhóm tàu cá mất kết nối VMS nhiều ngày và có nguy cơ vượt ranh giới trên biển; xử lý nghiêm các đối tượng có hành vi tháo VMS; thuyền trưởng tàu cá đánh bắt xa bờ phải thông báo trước 1 giờ khi cập cảng và phải thực hiện ghi, nộp nhật ký khai thác, nhật ký thu mua theo quy định…
Lần thanh tra thứ 5 (dự kiến vào tháng 9-10/2024) với những dự báo: Hoặc thẻ vàng sẽ được tháo gỡ nếu thực hiện đúng các quy định của EC, hoặc sẽ bị gắn “thẻ đỏ” nếu các cảnh báo và khuyến nghị của 4 đoàn thanh tra EC vẫn chưa được khắc phục triệt để, đặc biệt là vấn nạn tàu cá của ngư dân Việt Nam khai thác bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài vẫn còn tiếp diễn.
Thủy sản nước ta được xác định là ngành kinh tế mũi nhọn, có tỷ trọng đóng góp đáng kể vào nền kinh tế quốc gia: Năm 2022, kim ngạch xuất khẩu thủy sản cả nước đạt 11 tỷ USD; năm 2023 là 9,3 tỷ USD. Không chỉ mang lại kim ngạch xuất khẩu “tỷ đô”, mà ngành khai thác, nuôi trồng, chế biến hải sản còn là sinh kế của hàng triệu lao động.
Nhận thức được tầm quan trọng của việc gỡ thẻ vàng IUU, các ngành, các địa phương ven biển đã khẩn trương vào cuộc, thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ và đã thu được những kết quả khả quan. Dù vậy, đối chiếu với những cảnh báo, khuyến nghị mà 4 đoàn thanh tra EC đưa ra sau khi kiểm tra thực địa tại một số địa phương cho thấy, ngành thủy sản của cả nước nói chung và của nhiều địa phương ven biển nói riêng, vẫn còn nhiều việc phải làm; trong đó, đáng chú ý là cần xử lý triệt để vấn nạn khai thác thủy sản ở vùng biển nước ngoài.
Chỉ thị số 32-CT/TW của Ban Bí thư cũng đã nêu rõ: “Xác định công tác chống khai thác IUU là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách, có ý nghĩa lâu dài đối với phát triển bền vững ngành thủy sản là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, trước hết là các cấp ủy, tổ chức đảng, người đứng đầu ở ngành, địa phương có trách nhiệm trực tiếp đối với công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tạo sự thống nhất, đồng bộ, quyết tâm cao thực hiện mục tiêu gỡ cảnh báo thẻ vàng trong năm 2024”.
Từ nay tới thời điểm Đoàn kiểm tra thứ 5 của EC đến nước ta, việc gỡ thẻ vàng IUU cần được xác định là cơ hội cuối cùng. Do đó, các bộ, ngành, lực lượng chức năng và các địa phương ven biển cần tổng kiểm tra, kịp thời khắc phục các vấn đề tồn tại; ưu tiên mọi nguồn lực, với phương châm “quyết liệt, đồng bộ và hiệu quả” nhằm thực hiện thắng lợi mục tiêu gỡ thẻ vàng IUU trong năm 2024.
HOÀNG LÊ