Trong những năm qua, với nhiều cách làm sáng tạo, việc chuyển đổi mô hình từ HTX kiểu cũ, kém hiệu quả, sang mô hình HTX kiểu mới, tự chủ, tự chịu trách nhiệm trên địa bàn cả nước cơ bản đã hoàn thành. Kinh tế tập thể (KTTT), kinh tế HTX đóng vai trò quan trọng trong phát triển vùng sản xuất hàng hóa nông nghiệp quy mô lớn, phục vụ chế biến, xuất khẩu tại nhiều địa phương và góp phần vào tăng trưởng kinh tế.
Tính đến nay, cả nước có hơn 31,7 ngàn HTX, 158 liên hiệp HTX và 73 ngàn tổ hợp tác. Bà Rịa-Vũng Tàu hiện có 189 HTX, 472 tổ hợp tác với hơn 12,2 ngàn thành viên và 5.029 lao động thường xuyên làm việc trong các HTX. Năm 2022, doanh thu bình quân của các HTX nước ta đạt gần 3,6 tỷ đồng/năm, tăng 35% so với năm 2021; lãi bình quân khoảng 366 triệu đồng/năm, tăng 71% so với năm 2021.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, năm 2023, khu vực KTTT, HTX đóng góp gần 4% vào GDP. Các sản phẩm của các HTX đa dạng về chủng loại, phong phú về mẫu mã, ngày càng có nhiều sản phẩm giá trị cao, đáp ứng nhu cầu thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu. Trong Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) cả nước có hơn 5.300 chủ thể; trong đó, 38,1% sản phẩm OCOP là từ các HTX. Vai trò của KTTT, kinh tế HTX trong việc thực hiện các chính sách an sinh xã hội và giảm nghèo được phát huy tích cực, góp phần xây dựng đời sống văn hóa nông thôn ngày càng phát triển.
Mặc dù vậy, khu vực KTTT, kinh tế HTX của cả nước nói chung và của từng địa phương nói riêng phát triển chưa tương xứng với tiềm năng, yêu cầu và đòi hỏi trong giai đoạn hội nhập sâu rộng hiện nay. Tốc độ phát triển của KTTT, kinh tế HTX mới chỉ bằng 50% tốc độ tăng trưởng chung của nền kinh tế. Thậm chí, tỷ trọng đóng góp vào GDP của khu vực này đang có xu hướng giảm qua các năm gần đây. Theo đó, minh chứng cụ thể nhất là đóng góp vào GDP của KTTT và HTX từ năm 2001-2020 đã giảm từ 8,06% xuống còn 3,62%.
Nguyên nhân là do năng lực sản xuất, kinh doanh của KTTT, HTX còn yếu và manh mún. Nhìn chung, sản xuất, kinh doanh của nhiều HTX hiện vẫn chưa thực sự đạt hiệu quả cao và chưa có khả năng lan tỏa. Mặt khác, trình độ tổ chức, quản lý của cán bộ HTX vẫn còn nhiều bất cập, thiếu và yếu về năng lực điều hành. Số cán bộ quản lý HTX có trình độ sơ, trung cấp mới đạt 36%; trình độ cao đẳng, đại học chỉ ở mức 23%. Đồng thời, vẫn còn đó những vướng mắc trong thủ tục tiếp cận các nguồn vốn nên nhiều DN vẫn chưa mặn mà đầu tư vào khu vực KTTT, HTX.
Thực tế từ các đơn vị KTTT, HTX sản xuất, kinh doanh khá cho thấy, họ đã phát huy được các thế mạnh của địa phương, mạnh dạn đầu tư công nghệ để mở rộng sản xuất hàng hóa chất lượng cao phục vụ xuất khẩu. Nhiều sản phẩm OCOP được công nhận đạt chuẩn 5 sao thuận lợi để phát triển thành nguồn hàng tiêu dùng. Vai trò của người đứng đầu KTTT được phát huy với những cách làm sáng tạo, luôn chú trọng yếu tố tiếp thị khách hàng và đầu ra của sản phẩm…
Tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao năng lực kinh tế HTX trong giai đoạn hiện nay là một yêu cầu cấp thiết, đòi hỏi các tổ chức KTTT phải đổi mới tư duy, hành động quyết liệt, hiệu quả. “KTTT là thành phần kinh tế quan trọng, phải được củng cố và phát triển cùng kinh tế Nhà nước trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân” - như Nghị quyết số 20-NQ/TW khóa XIII đã xác định.
Vì mục tiêu đến năm 2030 cả nước có 45 ngàn HTX với 8 triệu thành viên; 340 liên hiệp HTX với 1.700 HTX thành viên; bảo đảm hơn 60% tổ chức KTTT đạt loại khá, tốt; trong đó, có ít nhất 50% tham gia liên kết theo chuỗi giá trị… cần phải có những cách làm mới, năng động hơn.
Như Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính nhấn mạnh: “KTTT, HTX phải nhận thức rõ, tự chủ động thoát khỏi những rào cản và vướng mắc mang tính cố hữu để tự lực, tự cường vươn lên từ bàn tay, khung trời, mảnh đất của mình; không trông chờ, ỷ lại; chuyển biến mạnh mẽ về cả tư duy và hành động theo hướng ứng dụng mạnh mẽ khoa học - công nghệ hiện đại; chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, kinh tế tuần hoàn, kinh tế tri thức, kinh tế chia sẻ…”.
HOÀNG LÊ