Kỳ 1: Ngựa quen đường cũ

Từ năm 1975, trong các giáo trình của ngành Tội phạm học và Tâm lý học thế giới bắt đầu xuất hiện thuật ngữ “Hội chứng Stockholm” để mô tả hiện tượng những nạn nhân bị giữ làm con tin trong vụ cướp hoặc bắt cóc và thậm chí là khủng bố lại trở nên có cảm tình với người đã bắt mình. Nó có nguồn gốc từ Jan-Erik Olsson, kẻ cướp Ngân hàng Sveriges Kreditbanken ở Stockholm (Thụy Điển)…

Olsson và 3 con tin trong hầm chứa két sắt Ngân hàng Sveriges Kreditbanke.

9 giờ sáng ngày 23/8/1973, Jan-Erik Olsson, là tù nhân vượt ngục 11 ngày trước đó băng qua một con đường nhộn nhịp ở quảng trường Norrmalmstorg, thủ đô Stockholm (Thụy Điển) rồi đẩy cửa bước vào Ngân hàng Sveriges Kreditbanken. Sau khi nhìn qua một lượt, Olsson hất chiếc áo khoác đang cầm trên tay để lộ ra khẩu tiểu liên báng gập M3. Theo lời những người chứng kiến, hắn bắn một loạt lên trần nhà rồi hét lớn: “Thưa quý vị, bữa tiệc đã bắt đầu”.

Biết là bị cướp, một cảnh sát đứng cạnh thang máy định rút khẩu súng ngắn đeo ở thắt lưng thì bị Olsson nã một phát vào đầu gối khiến anh ta quỵ xuống. Tiếp theo, Olsson ra lệnh cho 4 nhân viên ở quầy giao dịch ngồi yên tại chỗ, còn những người khác cùng hơn 30 khách hàng thì hắn xua tay chỉ ra phía cửa đồng thời cho phép họ mang theo viên cảnh sát bị thương. Một nhân chứng là bà Stefani kể lại: “Anh ta bảo tôi nói với cảnh sát rằng anh ta có 4 con tin. Nếu họ tấn công, cả 4 con tin sẽ chết”.

Khoảng 15 phút sau, cả khu phố xung quanh Ngân hàng Sveriges Kreditbanken bị vây kín. Đích thân cảnh sát trưởng Stockholm là ông Erik Hansen gọi điện thoại vào và người nghe là Olsson. Qua điện thoại, Olsson nêu ra 3 điều kiện: 1 là: phải giao cho hắn 1 triệu krona (đơn vị tiền tệ Thụy Điển) và 1 triệu USD, 2 là: cảnh sát phải đưa Gunnar Norgren, hiện đang bị tù vì tội cướp có vũ trang và cũng là đồng phạm với Olsson trong vụ giết một sĩ quan cảnh sát hồi năm 1966 đến ngân hàng và 3 là: cung cấp cho hắn một chiếc xe hơi Ford Mustang đổ đầy xăng.

Nếu cả 3 điều kiện được đáp ứng, Olsson sẽ thả 2 con tin, chỉ giữ lại 2 để bảo đảm cho sự an toàn khi tẩu thoát. Lúc biết chắc cảnh sát không truy đuổi, hắn sẽ thả tiếp 2 người này. Ông Hansen, cảnh sát trưởng Stockholm nói: “Chúng tôi không đồng ý về việc Olsson giữ lại 2 con tin. Tôi bảo với hắn rằng khi tiền và xe đến nơi, cả 4 nhân viên ngân hàng phải được tự do nhưng hắn không chấp nhận”. Vụ cướp được các đài phát thanh, truyền hình theo dõi, bình luận trực tiếp, phát đi trên khắp đất nước Thụy Điển khiến mọi sinh hoạt hầu như ngưng trệ. Ngay cả nhiều tài xế taxi, xe bus cũng từ chối đón khách để xem cảnh sát sẽ xử lý như thế nào.

Sinh ngày 1/2/1947 tại Trollhattan (Thụy Điển) trong một gia đình cha mẹ đều nghiện rượu nặng. Khi Olsson 11 tuổi thì người cha bỏ đi còn mẹ phải điều trị tại Bệnh viện tâm thần Lillhagens, vì thế Olsson và 2 em gái được một tổ chức xã hội đưa vào trại nuôi dưỡng trẻ có hoàn cảnh khó khăn. 14 tuổi, Olsson giả chữ ký của mẹ trong đơn xin học việc trên tàu Ballade, nhưng 1 năm sau biết mẹ đã bình phục, Olsson bỏ tàu về nhà. Không nghề nghiệp, không tiền, năm 1963 Olsson cùng người bạn là Harpsund cạy cửa một nhà kính, lấy trộm nho, dưa chuột, cà chua đem bán. 3 tháng sau, Olsson đánh nhau với 2 cảnh sát rồi bỏ trốn khi biết 1 trong 2 người này bị thương.

Đầu năm 1966, Olsson bị bắt và ra tòa vì tội gây thương tích với mức án 3 năm tù giam, nhưng đến tháng 6 hắn vượt ngục. Ngày 29/7/1966, 2 sĩ quan cảnh sát là Ragnar Sandahl và Lennart Mathiasson trong khi vây bắt những kẻ trộm cửa hàng xe đạp ở Skjutsaregatan thì Sandahl bị Gunnar Norgren bắn chết. Giữa tháng 8, qua nghe lén điện thoại, cảnh sát biết Olsson là đồng phạm với Gunnar Norgren trong vụ trộm và giết người tại cửa hàng xe đạp ở Skjutsaregatan khi hắn gọi cho bạn gái, hẹn gặp nhau tại một ngọn đồi ở Grimmaredsskogen.

Để Olsson không nghi ngờ, 30 cảnh sát cải trang thành khách du lịch và hướng dẫn viên, trong đó 2 cảnh sát là Bertil Brosved và Ulf Hogenberg tiếp cận Olsson nhưng hắn lập tức nổ súng. Kết quả cảnh sát Ulf Hogenberg trúng đạn vào vai còn Olsson bị bắt.

Ra tòa, Olsson lĩnh án 12 năm, nhưng một lần nữa, ngày 4/2/1969, hắn lại trốn khỏi nhà tù Kumla rồi chạy sang quần đảo Canary. Tiếp theo, Olsson đến Frankfurt (Cộng hòa liên bang Đức) nhưng bị bắt vì sử dụng hộ chiếu giả. Bị dẫn độ về Thụy Điển rồi đưa vào nhà tù Lingatan, Olsson lại trốn.

Đến ngày 2/2/1973, nữ nhân viên tạp vụ tại khách sạn Kurhotel ở Ulricehamn nhìn thấy 1 khẩu súng khi dọn phòng nên đã gọi cảnh sát. Tiến hành kiểm tra danh tính khách thuê căn phòng này, họ nhận được một cái tên lạ: Kovav. Khi hỏi nhân viên khách sạn Kovav hiện đang ở đâu thì một người chỉ xuống phòng ăn, khi bước vào, họ thấy Kovav lúc ấy đang ung dung ngồi dùng bữa trưa.

Một cảnh sát cho biết: “Tôi nhìn Kovav có vẻ quen quen nhưng tôi không nhớ mình đã gặp anh ta ở đâu, hồi nào? Mời anh ta về trụ sở để làm rõ nguồn gốc khẩu súng thì mới hay Kovav chính là Olsson trong lệnh truy nã”.

Tháng 5/1973, Olsson lĩnh 6 năm tù, cộng với án cũ chưa thụ xong nên tổng cộng hình phạt dành cho hắn là 15 năm. Lần này, Olsson bị đưa đến nhà tù Kalmar, là một trong những nơi giam giữ an ninh nhất Thụy Điển. Ấy vậy mà ngày 12/8/1973, Olsson lại trốn thoát rồi 11 ngày sau, một mình cướp Ngân hàng Sveriges Kreditbanken.

Sau vụ việc nhiều cảnh sát bảo vệ trại giam Kalmar bị kỷ luật nặng, một số chính sách về giam giữ tù nhân ở Thụy Điển cũng được thay đổi theo hướng chặt chẽ hơn, đồng thời cảnh sát phát lệnh truy nã đỏ với Olsson.

Lệnh truy nã viết: “Đây là nhân vật rất nguy hiểm. Hắn có thể có súng và sẽ sẵn sàng tấn công những ai cản đường trốn chạy của hắn. Vì thế chúng tôi yêu cầu mọi người nếu phát hiện hắn thì xin báo ngay cho chúng tôi và đừng tìm cách đối đầu với hắn…”.

11 ngày sau khi trốn khỏi nhà tù Kalmar, bằng cách ăn trộm chiếc máy ảnh của một khách du lịch, Olsson bán lấy tiền mua khẩu tiểu liên từ một băng nhóm xã hội đen để thực hiện vụ cướp ngân hàng…

(Còn nữa)

VŨ CAO

(Theo Stockholm Syndrome)