Ngày Xuân phân là ngày mà thời gian ban ngày và thời gian ban đêm dài bằng nhau ở xích đạo. Theo quan điểm phương Đông, Xuân phân là lúc vào giữa Mùa xuân. Tuy nhiên, theo khoa học phương Tây thì đây là ngày bắt đầu của Mùa xuân ở Bắc bán cầu hay ngày bắt đầu Mùa thu ở bán cầu Nam.
 |
| Hình minh họa tại sao vào ngày Xuân phân (và Thu phân) có đêm và ngày dài bằng nhau? |
Tại sao vào ngày Xuân phân (và Thu phân) có đêm và ngày dài bằng nhau? Vì quỹ đạo của Trái Đất chúng ta không thẳng đứng, mà nó nghiêng 23 độ so với mặt phẳng hoàng đạo, nên sẽ có nơi tiếp nhận ánh sáng từ Mặt Trời nhiều hơn một nơi khác ở bán cầu còn lại, và vào 2 ngày Xuân phân (và Thu phân) trong năm, Trái Đất sẽ hướng thẳng về Mặt Trời, nên ngày và đêm sẽ dài như nhau. Nhưng Trái Đất chúng ta không ngừng chuyển động, nên sự bằng nhau này sẽ nhanh chóng bị phá vỡ. Ở bán cầu Nam thì ngày này là ngày Thu phân. Vào ngày này, Mặt Trời sẽ mọc lên từ chân trời ở chính xác hướng Đông, và lặn đi xuống chân trời ở chính xác hướng Tây. Ngoài ra, Mặt Trời sẽ nằm thẳng đúng trên đỉnh đầu vào giữa trưa.
Cảm nhận được gì về Xuân phân từ bên ngoài tự nhiên? Dễ dàng nhận thấy thời tiết nắng, gió mát, và cái nóng oi bức của mùa hè đang đến gần đối với bắc bán cầu. Ngoài ra nếu bạn sống ở vùng cực của Bắc bán cầu, thì sẽ thấy Mặt Trời mọc lên từ chân trời hướng Đông trong vài tuần tới. Ngày sẽ dần dài ra, thời tiết ấm hơn, ra đường không cần mặc áo khoác nữa. Bạn sẽ thấy đường đi của Mặt Trời trên bầu trời trong một ngày sẽ dần dịch về hướng Bắc.
Ngày Xuân phân ở Việt Nam không có gì đặc biệt cho lắm. Tuy nhiên, nhiều nơi trên thế giới chọn ngày này là một ngày lễ hội. Ngày lễ Phục sinh của Kito giáo là ngày Chúa nhật đầu tiên ngay sau khi trăng tròn kể từ ngày Xuân phân. Ngày Xuân phân (春分の日) ở nước Nhật Bản là ngày lễ toàn quốc để mọi người đi tảo mộ và đoàn tụ gia đình, sau tiết Xuân phân là sẽ tới tiết Thanh minh vào ngày 4-4…
Từ năm 2013, Liên Hiệp Quốc chính thức chọn ngày 20-3 hằng năm là Ngày Quốc tế Hạnh phúc. Ngày này lấy ý tưởng từ Vương quốc Bhutan là nước có chỉ số hạnh phúc cao dựa trên các yếu tố như sức khỏe, tinh thần, giáo dục, môi trường, chất lượng quản lý và mức sống của người dân. Ngày Quốc tế Hạnh phúc được chọn vào ngày 20-3 vì đây là ngày Xuân phân, là thời điểm ngày và đêm dài bằng nhau, ý nghĩa cho sự cân bằng và hài hòa. Ngày Trái Đất được kỷ niệm vào ngày Xuân phân hàng năm kể từ ngày đầu tiên là 21-3- 1970.
Diễn ra hai lần trong năm, một vào Mùa xuân được gọi là ngày Xuân phân vào tháng 3, và một còn lại vào mùa thu được gọi là ngày Thu phân vào tháng 9. Ngày Xuân phân thì Mặt Trời đi về hướng Bắc, ngày Thu phân thì Mặt Trời đi về hướng Nam. Vị trí của Mặt Trời vào thời điểm Xuân phân được dùng để xác định điểm không của cả xích kinh và xích vĩ.
Nhưng trong thực tế, những điều này không hoàn toàn chính xác, do một hiện tượng được gọi là sự tiến động của các điểm phân. Trải qua hàng trăm năm, sự tự quay quanh trục của Trái Đất trong không gian thay đổi vì nó hoạt động như một con quay hồi chuyển. Điều này có nghĩa là vị trí của các điểm phân di chuyển khắp bầu trời với tốc độ 50 cung giây mỗi năm.
Xuân phân cây cối muông thú đều tốt tươi và sinh sản, đánh dấu bằng tiếng sấm mùa xuân và những trận mưa xuân tưới đẫm đồng ruộng. Nhiệt độ không khí tăng lên và ổn định, xua tan giá lạnh. Người xưa có câu “Xuân phân mạch thức dậy, một khắc giá ngàn vàng”, ý đây là thời điểm tốt nhất để gieo trồng và chuẩn bị mùa vụ.
Trong tiết Xuân phân, hoạt động tâm linh và lễ nghi đáng chú ý nhất là tiết Thanh minh tảo mộ. Vào ngày xuân, con cháu chuẩn bị lễ vật tới thăm nom, dọn dẹp phần mộ của tổ tiên để tỏ lòng hiếu thảo và kịp thời sửa sang những phần đã bị hư hỏng, xuống cấp.
Trong tiết khí này, âm dương cân bằng, thời tiết thuận hòa, vạn vật tốt tươi, ngày đêm dài ngắn như nhau nên có tên là Xuân phân, tức là chia đều mùa xuân ra. Người xưa lấy mốc từ Lập xuân tới Lập hạ là Mùa xuân, Xuân phân là chính giữa khoảng thời gian đó, lúc khí xuân cực thịnh.
Tiết Xuân phân không chỉ tốt cho nông vụ, cấy cày mà còn đặc biệt có lợi với việc cưới hỏi, mang thai, sinh nở, hứa hẹn những điều may mắn và an lành. Vì thế, dân gian thường đưa ra khuyến cáo nên làm việc hỉ trong Xuân phân.
THƯ KỲ (TH)