Năm 2019, Trung Đông tiếp tục chìm trong rối loạn

Các chuyên gia cho rằng tình hình Trung Đông trong năm 2019 có thể tiếp tục diễn biến phức tạp, thậm chí là phức tạp hơn với những mâu thuẫn mới nảy sinh.

Binh sĩ Mỹ tham gia chiến dịch chống IS tại khu vực ngoại ô Mosul, Iraq. Ảnh: AFP.

Nhận định trên của các chuyên gia được đưa ra trong bối cảnh mâu thuẫn dai dẳng giữa hai giáo phái lớn của Hồi giáo là dòng Sunni và dòng Shi’ite với đại diện một bên là Saudi Arabia và một bên là Iran vẫn chưa được giải quyết trong năm 2018, kéo theo các cuộc chiến ủy nhiệm tại Trung Đông chưa thể đi đến hồi kết.

Lâu nay, Mỹ vẫn luôn thực hiện mục tiêu duy trì vị thế lãnh đạo, ngăn chặn bất kỳ quốc gia hay liên minh nào trong khu vực trỗi dậy tranh giành vai trò, vị thế lãnh đạo này và chống Hồi giáo cực đoan. Sau khi tổ chức “Nhà nước Hồi giáo” (IS) tự xưng bị đánh bại, việc Iran gia tăng ảnh hưởng trong khu vực luôn là “cái gai trong mắt” của Mỹ. Do đó, nhằm kiềm chế vai trò của Iran, một liên minh khu vực do Mỹ đứng đầu, với sự tham gia của Saudi Arabia và Israel đã được định hình, và dự báo sẽ tiếp tục được củng cố trong năm 2019. Thế đối đầu giữa Iran và các đối thủ, với các cuộc leo thang quân sự mới, có thể trở thành “một thùng thuốc súng”, báo hiệu các cuộc chiến ủy nhiệm trong khu vực, nhất là tại Syria, Yemen và Iraq, tiếp tục diễn ra một cách quyết liệt.

Trong khi đó, tiến trình hòa bình Trung Đông nhằm giải quyết xung đột giữa Israel và Palestine khó có tiến triển do vấn đề nội bộ của mỗi bên trong cuộc xung đột này. Israel bước vào giai đoạn bầu cử và thành lập chính phủ mới, trong khi Chính quyền Palestine (PA) đang kiểm soát Bờ Tây và Phong trào Hamas kiểm soát Dải Gaza khó có khả năng hòa giải. Cả Israel và PA đều không thể nhượng bộ các vấn đề cốt lõi của xung đột như vấn đề thành lập một nhà nước Palestine độc lập, tranh chấp Đông Jerusalem và hồi hương người Palestine tị nạn.

Theo giới phân tích, cho dù chính quyền của Tổng thống Donald Trump đang xây dựng Kế hoạch hòa bình Trung Đông, xem đây là thỏa thuận thế kỷ, giải quyết cuộc xung đột, thì cũng khó có thể giải quyết được cuộc xung đột kéo dài 100 năm qua trong “một sớm, một chiều”.

Trái với sự đình trệ trong tiến trình hòa bình Trung Đông, quan hệ giữa Israel và các nước Arab sẽ ngày càng được cải thiện. Trên phương diện kinh tế, mối quan hệ này được đánh giá là “có đi, có lại” cho cả hai bên và liên kết kinh tế tại khu vực. Trong khi các nước Arab đang tìm cách phát triển kinh tế, nâng cao đời sống người dân để tránh lặp lại “Mùa xuân Arab”, thì Israel có khoa học công nghệ phát triển, có vị trí địa lý kết nối Arab với châu Âu có thể đóng góp cho tăng trưởng kinh tế của các nước Arab.

Không chỉ vậy, “bài toán” khủng hoảng ngoại giao tại vùng Vịnh giữa khối Arab, do Saudi Arabia đứng đầu, và Qatar cũng khó có thể tìm được “lời giải” trong năm 2019. Việc Qatar tuyên bố rút khỏi OPEC trong năm 2018 cho thấy nước này quyết tâm và có thể vượt qua các biện pháp bao vây, trừng phạt và sẽ không nhượng bộ các điều kiện do khối Arab đưa ra. Trong khi Saudi Arabia càng tìm cách củng cố vai trò lãnh đạo khu vực, Qatar sẽ càng tìm cách thoát khỏi ảnh hưởng, chi phối của Saudi Arabia, theo đó, nước này có thể tìm đến Mỹ để đối trọng với Saudi Arabia.

Cuộc chiến tranh tại Yemen sẽ giảm về quy mô nhưng còn kéo dài. Do áp lực từ Mỹ, Saudi Arabia sẽ phải cân nhắc giảm cường độ chiến tranh tại Yemen để giải quyết vấn đề nhân đạo, nhưng không có dấu hiệu nào cho thấy Saudi Arabia sẽ từ bỏ mục tiêu ngăn chặn phiến quân Houthi bắn tên lửa vào lãnh thổ nước này. Saudi Arabia cũng có mục tiêu ngăn chặn Houthi thành lập được một khu vực bán tự trị bên trong Yemen vì cho rằng Iran có thể sử dụng lãnh thổ tự trị đó thách thức an ninh quốc gia Saudi Arabia về lâu dài. Trái lại, lực lượng Houthi sẽ không bao giờ chấp nhận chịu sự kiểm soát của một chính phủ tại Yemen do Saudi Arabia hậu thuẫn. Chia rẽ sâu sắc giữa các cộng đồng, dân tộc, khu vực và vùng miền tại Yemen là nguyên nhân lớn nhất khiến xung đột tại quốc gia này rất khó giải quyết và kéo dài.

Mặc dù có nhiều mảng tối trong bức tranh chính trị tại khu vực, nhưng tình hình kinh tế khu vực được dự báo khả quan. Theo Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), tăng trưởng kinh tế các nước Arab vùng Vịnh có thể đạt 2,4% trong năm 2018 và 3% năm 2019. Giá dầu tăng và đầu tư công tăng là nguyên nhân chủ yếu giúp kinh tế khu vực vùng Vịnh tăng. Giá dầu trong năm 2018 đã tăng gần 60% so với năm 2017. Tăng trưởng của nền kinh tế lớn nhất vùng Vịnh, Saudi Arabia được dự báo đạt 2,2% trong năm 2018 và 2,4% trong năm 2019. Cải cách kinh tế tại Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) được kỳ vọng sẽ giúp thu hút đầu tư nước ngoài vào hai nước này trong dài hạn. Tăng trưởng kinh tế UAE được dự báo đạt 2,9% trong năm 2018 và 3,7% năm 2019.

CÔNG ĐỒNG