Bảo vệ quyền lợi cho người lao động tự do

Luật BHXH 2024 chính thức có hiệu lực vào đầu tháng 7 tới với nhiều điểm mới. Đáng chú ý, người lao động không có hợp đồng bằng văn bản, nhưng vẫn làm việc thường xuyên, có trả lương, sẽ phải tham gia BHXH bắt buộc như lao động chính thức.

Những lao động tự do, giúp việc nhà, nhận lương thường xuyên sẽ được tham gia BHXH bắt buộc.

Bổ sung đối tượng bắt buộc tham gia BHXH

Luật BHXH 2024 do Quốc hội thông qua tại Kỳ họp thứ 7 khóa XV đã mở rộng đáng kể phạm vi bao phủ của hệ thống BHXH. Theo đó, người làm việc theo thỏa thuận miệng, không có hợp đồng lao động bằng văn bản, nhưng vẫn nhận lương, được giao việc và chịu sự quản lý, điều hành của người sử dụng lao động, sẽ phải tham gia BHXH bắt buộc từ ngày 1/7/2025.

Quy định này nhằm đảm bảo quyền lợi cho một bộ phận lao động tự do, không được ký kết hợp đồng. Họ có thể là người giúp việc, nhân viên bán hàng thời vụ, người làm theo ca, tài xế xe công nghệ, lao động trong quán ăn, tiệm tạp hóa nhỏ… Dù không thuộc khối DN chính quy, nhóm lao động này vẫn đang làm việc đều đặn, có thu nhập ổn định và cần được bảo vệ trong các trường hợp ốm đau, tai nạn lao động, hoặc về già không còn khả năng lao động.

Theo Luật sư Hoàng Ngọc Quý (Đoàn Luật sư tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu), mở rộng nhóm đối tượng bắt buộc tham gia BHXH là một bước đi mang tính nhân văn và cần thiết trong bối cảnh thị trường lao động Việt Nam ngày càng đa dạng. Theo thống kê của Tổng LĐLĐ Việt Nam, khoảng 60% lực lượng lao động hiện nay làm việc không có hợp đồng chính thức. Tuy nhiên, trong số này chỉ có hơn 1,6 triệu người lao động là tham gia BHXH tự nguyện. Do vậy rất nhiều trường hợp người lao động không có BHXH có thể bị đẩy ra ngoài hệ thống an sinh khi gặp rủi ro.

Việc quy định người làm nghề tự do, không hợp đồng, được đưa vào diện bắt buộc tham gia BHXH đánh dấu sự thay đổi trong tư duy làm chính sách, từ chỗ “khuyến khích” chuyển sang “bắt buộc”, từ “trao quyền” sang “bảo vệ”. Không còn tình trạng người lao động phải tự xoay sở khi ốm đau hay già yếu mà không có bất kỳ khoản trợ cấp hay bảo hiểm nào. Luật cũng đặt ra trách nhiệm cụ thể cho người sử dụng lao động, dù là cá nhân hay tổ chức, trong việc đảm bảo đóng BHXH đầy đủ cho người làm việc cho mình.

“Quy định mới này cũng giúp giảm tình trạng già hóa nghèo trong xã hội, đồng thời giảm áp lực trợ cấp xã hội từ ngân sách Nhà nước trong tương lai. Tuy nhiên, để luật thực sự đi vào cuộc sống, cần có cơ chế giám sát, kiểm tra và xử lý vi phạm một cách hiệu quả, nhất là với các nhóm sử dụng lao động không chính quy, khó tiếp cận về mặt quản lý hành chính”, Luật sư Quý nói.

Chị Lê Thị Hoa (phường Kim Dinh, TP.Bà Rịa) cho biết: “Tôi là lao động tự do, phụ bán quán ăn. Lâu nay tôi chưa từng nghĩ tới BHXH. Nhưng giờ nếu được đóng BHXH, sau này bệnh tật hay về già cũng đỡ khổ”.

Bổ sung chế độ cho người tham gia BHXH tự nguyện

Ngoài mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, Luật BHXH 2024 còn có những điều chỉnh quan trọng về điều kiện và quyền lợi cho người lao động. Một trong những thay đổi lớn là việc giảm thời gian tối thiểu để được hưởng lương hưu từ 20 năm xuống còn 15 năm. “Quy định này đặc biệt có ý nghĩa với những người lao động lớn tuổi, tham gia BHXH muộn, hoặc có quá trình làm việc đứt quãng, không ổn định. Với mốc 15 năm, cơ hội để người dân có thể “chạm tay” vào lương hưu sẽ trở nên thực tế và gần hơn”, Luật sư Quý phân tích.

Bên cạnh đó, luật mới cũng bổ sung chế độ thai sản cho người tham gia BHXH tự nguyện, điều chưa từng có trước đây. Cụ thể, lao động nữ sinh con hoặc lao động nam có vợ sinh con, nếu đã tham gia BHXH tự nguyện đủ 6 tháng trong vòng 12 tháng trước khi sinh, sẽ được nhận khoản hỗ trợ 2 triệu đồng cho mỗi con. Đây là một bước tiến lớn trong việc cải thiện quyền lợi cho nhóm lao động tự do vốn chiếm tỷ trọng lớn nhưng ít được hưởng lợi từ các chính sách BHXH truyền thống.

Ngoài ra, để khuyến khích người dân tham gia BHXH tự nguyện, luật cũng quy định rõ về việc tiếp tục thực hiện chính sách hỗ trợ tiền đóng từ ngân sách Nhà nước đối với các nhóm đối tượng khó khăn như hộ nghèo, cận nghèo hoặc người có thu nhập thấp.

Với những điều chỉnh sâu rộng và thiết thực, Luật BHXH 2024 đã bảo vệ tốt hơn  quyền lợi người lao động không ký kết hợp đồng. Theo đại diện lãnh đạo Ban Nghiệp vụ, LĐLĐ tỉnh, bổ sung nhóm lao động không hợp đồng vào diện tham gia BHXH bắt buộc là bước tiến rất đáng ghi nhận. Để quy định mới này thực sự đi vào cuộc sống, công đoàn cơ sở, chính quyền địa phương, ngành BHXH cần phối hợp cơ quan liên quan tổ chức tuyên truyền sâu rộng để người lao động thấy được lợi ích thực sự của BHXH.

Bài, ảnh: TRÚC GIANG