Việc hợp nhất TP.Hồ Chí Minh, Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu tạo cơ hội nâng tầm tiềm năng khoa học công nghệ (KH-CN) và đổi mới sáng tạo (ĐMST) lên một tầng nấc mới, hướng tới hình thành cụm liên kết ĐMST vùng mang tầm quốc gia và quốc tế.
 |
| Phát triển năng lượng xanh là một trong những thế mạnh của Bà Rịa-Vũng Tàu. Trong ảnh: Dự án điện gió ngoài khơi của PTSC. Ảnh: PTSC cung cấp. |
Nền tảng vững chắc trước sáp nhập
Theo PGS.TS. Nguyễn Ngọc Vinh, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu và tư vấn phát triển vùng (Đại học Kinh tế TP.Hồ Chí Minh), TP.Hồ Chí Minh từ lâu đã khẳng định vị thế là trung tâm ĐMST hàng đầu Việt Nam và khu vực Đông Nam Á. Thành phố sở hữu hệ sinh thái khởi nghiệp năng động với hơn 2.000 DN khởi nghiệp, được kết nối chặt chẽ với mạng lưới quốc tế. Theo báo cáo của Startup Genome năm 2023, TP.Hồ Chí Minh xếp hạng 111 trong số 1.000 hệ sinh thái ĐMST toàn cầu, minh chứng cho năng lực cạnh tranh và hội nhập.
TP.Hồ Chí Minh cũng là địa phương tiên phong phát triển các hạ tầng trọng điểm như khu công nghệ cao, trung tâm trí tuệ nhân tạo (AI), trung tâm dữ liệu lớn, và đang thực hiện chuyển đổi số quy mô lớn tại đô thị Thủ Đức. Chỉ số chuyển đổi số (DTI) đạt 0,802 - xếp thứ 2 toàn quốc, phản ánh năng lực số hóa toàn diện của TP.Hồ Chí Minh. Về mặt chiến lược, thành phố được trao quyền đặc thù theo Nghị quyết 98, tạo điều kiện thể chế thuận lợi cho phát triển KH-CN và ĐMST quy mô vùng và liên vùng.
Bình Dương đã xây dựng định vị trở thành trung tâm công nghiệp công nghệ cao và ĐMST đến năm 2045. Điểm sáng lớn nhất là việc phát triển Công viên KH-CN quy mô 220ha, quy hoạch khu công nghệ bán dẫn 50ha và mô hình hợp tác quốc tế với các tổ chức như ICF, WTA. Bình Dương cũng dẫn đầu các địa phương phía Nam về phát triển khu công nghiệp thông minh, triển khai các mô hình ĐMST cộng đồng như Block71, FabLab và Becamex Innovation Hub. Chỉ số ĐMST (PII) đạt 48,64 điểm, xếp thứ 8 cả nước; DTI đạt 0,7411 - xếp thứ 7, phản ánh sự đầu tư bài bản vào hạ tầng kỹ thuật và thể chế đổi mới.
Trong khi đó, Bà Rịa-Vũng Tàu tuy không phải là trung tâm công nghệ truyền thống nhưng lại nổi lên với tiềm năng đặc biệt từ các lĩnh vực cảng biển, công nghiệp năng lượng và du lịch chất lượng cao. Địa phương này sở hữu hệ thống hạ tầng số hoàn chỉnh với 5.220km cáp quang và 100% xã/phường phủ sóng 4G/5G, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển đô thị thông minh và số hóa chính quyền. Chỉ số ĐMST năm 2024 xếp thứ 4/63 tỉnh thành, một kết quả ấn tượng cho thấy sự trỗi dậy mạnh mẽ về mặt thể chế và tổ chức hệ sinh thái. Hệ sinh thái khởi nghiệp tuy nhỏ nhưng đang phát triển nhanh, với số lượng DN khởi nghiệp tăng 20% trong năm gần nhất.
Cả ba địa phương đều chuyển mình mạnh mẽ theo hướng kinh tế tri thức, với sự hỗ trợ từ thể chế, hạ tầng công nghệ, hợp tác quốc tế và sự đồng hành của khối DN tư nhân, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao và sản xuất thông minh.
Hướng tới hình thành cụm liên kết ĐMST vùng
Sau sáp nhập, TP.Hồ Chí Minh mới trở thành khu vực liên kết đô thị - công nghiệp - dịch vụ chiến lược, với quy mô dân số, kinh tế và hạ tầng KH-CN lớn nhất cả nước. Sau sáp nhập, tiềm năng phát triển KH-CN và ĐMST của vùng không chỉ là phép cộng cơ học từ các địa phương, mà được nâng lên một tầng nấc mới nhờ sự bổ trợ chức năng và cộng hưởng không gian ĐMST.
Vùng có khoảng 440.500 DN, cùng 62 khu công nghiệp (24.245 ha), 35 cụm công nghiệp và 2 khu chế xuất. TP.Hồ Chí Minh đang chuyển đổi các khu chế xuất như Tân Thuận thành khu công nghệ cao và trung tâm ĐMST tích hợp. Bình Dương đầu tư vào mô hình khu công nghiệp thông minh, trong khi Bà Rịa-Vũng Tàu mở rộng khu công nghiệp công nghệ cao gắn với logistics và năng lượng sạch.
Tỷ trọng kinh tế số trong GRDP lần lượt là 22% (TP.Hồ Chí Minh), 11,34% (Bình Dương) và 16,17% (Bà Rịa-Vũng Tàu), với mức chuyển đổi số trung bình cao hơn mặt bằng quốc gia. Hạ tầng số đồng bộ, chính quyền số triển khai tại 100% xã/phường là tiền đề cho phát triển kinh tế số và các nền tảng dịch vụ sáng tạo. TP.Hồ Chí Minh dẫn đầu với các trung tâm AI, dữ liệu lớn và vườn ươm công nghệ. Bình Dương định hướng vùng công nghiệp thông minh với các mô hình hỗ trợ ĐMST như Block71, TechLab. Bà Rịa-Vũng Tàu kết nối ĐMST với cảng biển xanh, công nghiệp hỗ trợ và năng lượng tái tạo.
Sự hợp nhất tạo nên “tam giác sáng tạo vùng”: TP.Hồ Chí Minh là trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D), tài chính và ĐMST; Bình Dương đảm nhiệm sản xuất thông minh và ứng dụng công nghệ cao; Bà Rịa-Vũng Tàu là đầu mối logistics, công nghiệp hỗ trợ và năng lượng tái tạo. Mô hình này tích hợp nghiên cứu, sản xuất và thương mại hóa công nghệ trên quy mô lớn, tạo nền tảng hình thành vùng ĐMST tích hợp quy mô quốc gia và quốc tế
“Tuy nhiên, để khai thác tối đa tiềm năng, cần khung thể chế điều phối vùng chặt chẽ, đồng bộ về quy hoạch, nguồn lực và dữ liệu. Việc hình thành các trung tâm ĐMST liên tỉnh, nền tảng số dùng chung và quỹ KH-CN liên vùng là yếu tố quyết định để biến tiềm năng thành động lực phát triển bền vững”, PGS.TS. Nguyễn Ngọc Vinh nhấn mạnh.
NGỌC MINH