Hiện nay, thời tiết các tỉnh phía Nam đã bắt đầu vào mùa nóng với nền nhiệt trung bình từ 12h trưa đến 3h chiều dao động trong khoảng 36 - 380C. Thậm chí ở nhiều thành phố lớn do bị bê tông hóa, nhiệt độ có thể lên đến 40-410C, làm tăng nguy cơ đột quỵ do sốc nhiệt (thường gọi là say nắng).
 |
| Người bị sốc nhiệt cần được đưa ngay vào chỗ mát nghỉ ngơi, uống bù đủ nước. |
Sốc nhiệt được chia thành 2 dạng là sốc nhiệt kinh điển và sốc nhiệt gắng sức. Nó khác nhau về cơ chế nhưng biểu hiện lâm sàng lại giống nhau. Sốc nhiệt kinh điển thường gặp ở người già, cơ thể suy nhược, người mang sẵn một số bệnh nền, tiếp xúc với môi trường có nhiệt độ cao trong nhiều giờ hoặc nhiều ngày nhưng không uống đủ nước, dẫn đến cơ thể mất nước, rối loạn điện giải rồi sốc.
Còn sốc nhiệt gắng sức thường gặp ở những người trẻ, khỏe mạnh, chức năng điều hòa nhiệt độ cơ thể bình thường nhưng do những hoạt động thể lực quá sức dẫn đến cơ thể sinh nhiệt, cộng với nhiệt độ cao ở môi trường bên ngoài gây ra sốc.
Cẩn trọng khi nhiệt độ lên tới 350 C
Theo thống kê của ngành y, nếu lấy nền nhiệt trung bình ngoài trời là 350C thì cứ hễ tăng lên 1 độ, nguy cơ đột quỵ có thể tăng thêm 10%, phần lớn rơi vào người già, người có bệnh tim mạch, huyết áp, tiểu đường, người phải làm việc ngoài trời kéo dài mà không trang bị bảo hộ đầy đủ, người đột ngột tiếp xúc với nhiệt độ cao (ở lâu trong phòng máy lạnh, trong chỗ mát mẻ rồi ngay lập tức ra ngoài trời nóng), người đã uống rượu, bia rồi ra nắng, người béo phì, người đang sử dụng các loại thuốc lợi tiểu, thuốc chống trầm cảm, thuốc điều trị cao huyết áp…
Phần lớn các trường hợp sốc nhiệt ở cả 2 dạng kinh điển và gắng sức đều có thể tự khỏi nếu ngay khi vừa xuất hiện những dấu hiệu sốc nhiệt, nạn nhân được nghỉ ngơi trong môi trường ôn hoà (từ 300C trở xuống) và uống đủ nước. Nhưng nếu nạn nhân có sẵn bệnh nền, sức đề kháng yếu thì rất dễ bị đột quỵ. Nó xảy ra bất ngờ và diễn tiến rất nhanh, biểu hiện ban đầu bằng mặt đỏ bừng, môi, da khô, mạch nhanh, thở nhanh, đau đầu, chóng mặt, vã mồ hôi, hoa mắt, khó thở, thở gấp rồi tiếp theo là trụy mạch, sốt cao từ 39 đến 400C, tự té ngã, hôn mê… Nếu không được xử trí kịp thời, nạn nhân có thể gặp phải những biến chứng nghiêm trọng như liệt nửa người, co giật, tê yếu chân tay, méo miệng, khó nói, rối loạn ngôn ngữ, tiêu cơ vân, suy thận, tổn thương thần kinh không hồi phục, tàn phế vĩnh viễn hoặc tử vong.
Cấp cứu và phòng chống sốc nhiệt
Việc đầu tiên là nhanh chóng đưa họ ra khỏi khu vực nắng nóng, vào nơi mát mẻ, nếu có quạt máy hoặc máy lạnh thì mở ra. Tiếp theo đặt nạn nhân nằm xuống, cởi bớt quần áo. Dùng khăn nhúng nước lạnh đắp vào vùng sau gáy vì đây là trung tâm điều khiển nhiệt độ cơ thể (hành tuỷ) đồng thời đắp khăn nhúng nước lên trán, ngực, cứ khoảng 10 phút thay khăn 1 lần. Cho nạn nhân uống nước nếu không nôn mửa và còn tỉnh, đồng thời gọi xe cấp cứu chuyển bệnh nhân đến cơ sở y tế gần nhất. Trên đường đi, nên mở điều hòa hoặc cửa sổ xe cấp cứu, tiếp tục đắp khăn lạnh lên cơ thể giúp làm mát.
Để phòng chống sốc nhiệt, mọi người cần lưu ý: Nếu phải đi ra ngoài khi trời nắng gắt thì nên mặc áo chống nắng. Loại áo này được thiết kế với chất liệu có thể ngăn ngừa tia UV trong ánh nắng mặt trời, giúp giảm hấp thụ nhiệt. Nếu không có áo chống nắng thì có thể mặc áo khoác dài tay làm bằng sợi bông (cotton), tránh mặc áo khoác bằng sợi nylon vì nó ngăn cản mồ hôi bốc hơi làm mát da. Đội nón rộng vành, mũ lưỡi trai hoặc che dù. Nếu không có những thứ này thì dùng khăn quấn ngang đầu, cổ, đặc biệt là vùng gáy, đeo kính sậm màu để bảo vệ mắt, uống đủ nước.
Với những người phải làm việc ngoài trời, ngoài trang bị bảo hộ chống nắng thì cần sắp xếp thời gian hợp lý, tránh làm việc vào khoảng thời gian nắng nóng cao điểm (từ 12 giờ đến 14 giờ). Chuẩn bị sẵn những chai nước điện giải theo công thức 2 muỗng đường (loại muỗng nhỏ dùng để pha cà phê) và nửa muỗng muối, pha chung với 1 lít nước (không pha với nước trà, nước trái cây hay nước ngọt các loại), uống khi khát hoặc lúc cảm thấy mệt.
Nếu có điều kiện thì bôi kem chống nắng nhưng cần lựa chọn những loại kem có chỉ số SPF từ 30 đến 50, có thể chống tia UBV đến 98% và PA+++, có thể chống tia UAV đến 90%.
Ths, Bs CAO HỮU TRÍ (BV Nguyễn Tri Phương TP.HCM)