Virus Dengue lây truyền qua muỗi đốt đó là muỗi cái Aedes aegypti. Loại muỗi này được ví như “kẻ ăn ngày” vì thời gian muỗi đi ăn (đốt) sôi động nhất là sáng sớm và buổi chiều tà.
Bạn biết gì về “kẻ ăn ngày”, cách điều trị sốt xuất huyết (SXH) cũng như biện pháp phòng tránh bệnh truyền nhiễm này ra sao, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã có những thông tin chia sẻ hữu ích.
 |
| Người bệnh cần theo dõi các dấu hiệu cảnh báo sốt xuất huyết nặng. |
Cần phải làm gì để giảm nguy cơ bị mắc bệnh SXH?
Biện pháp phòng bệnh tốt nhất cho các khu vực có muỗi Aedes mang mầm bệnh lưu hành là loại bỏ nơi sinh sản của muỗi – tức là tiêu diệt tại gốc. Việc làm giảm số lượng trứng, ấu trùng/bọ gậy và thanh trùng/loăng quăng sẽ giảm xuất hiện muỗi trưởng thành và lây truyền bệnh. Ví dụ về khu vực sinh sống của muỗi được liệt kê như sau:
Trong nhà: Bẫy kiến; Bình/chậu hoa và đĩa hứng nước của bình/chậu hoa; Bể nước (nước sinh hoạt, phòng tắm...); Các thùng/hộp nhựa; Chai/lọ.
Ngoài trời: Chai/lọ và các hộp (đồ hộp, lon bia/nước ngọt…) phế thải; Lốp xe cũ (ôtô/xe máy/xe đạp) phế thải; Các thùng tự chế; Hốc cây, hố nước/ổ gà trên đường, các công trường xây dựng; Lu/chum/vại chứa nước mưa; Vỏ cây, vỏ dừa và vỏ quả khô; Kẽ lá, gốc tre nứa quanh nhà; Thuyền/bè, thiết bị.
Các vật dụng chứa nước mưa hoặc chứa nước ăn uống sinh hoạt cần được đậy kín nắp hoặc tiêu hủy phù hợp; thau rửa thường xuyên (để loại bỏ trứng muỗi) ít nhất một lần/tuần. Khi làm như vậy sẽ ngăn chặn muỗi trưởng thành phát triển từ các giai đoạn như trứng/ấu trùng/loăng quăng.
Trên thực tế, chìa khóa để phòng chống SXH là sự tham gia của cộng đồng. Khi mọi gia đình có ý thức làm giảm mật độ các vật trung gian gây bệnh, thì tỷ lệ lây truyền bệnh sẽ giảm hoặc thậm chí được ngăn chặn.
|
7 dấu hiệu cảnh báo SXH nghiêm trọng
Trong hầu hết các trường hợp, người mắc bệnh SXH có thể bình phục khi được chăm sóc tại nhà với chế độ nghỉ ngơi đầy đủ. Tuy nhiên, theo WHO cảnh báo người dân cần đề phòng những dấu hiệu cảnh báo bệnh SXH nặng, nguy hiểm đến tính mạng.
Nếu bạn sống ở những khu vực dễ bị muỗi đốt, WHO khuyên bạn nên đến ngay bệnh viện nếu bạn bị hạ nhiệt độ cơ thể (dưới 380C), một vài ngày sau khi bị sốt, kèm theo bất kỳ dấu hiệu, triệu chứng nào sau đây:
Đau bụng nghiêm trọng. Đau bụng khi bị SXH đôi khi có thể do khó tiêu hoặc táo bón. Cũng có thể được gây ra bởi sự tích tụ chất lỏng, thường gặp là do hiện tượng thất thoát huyết tương ra khỏi lòng mạch máu làm màng bao gan bị căng to ra gây đau vùng gan. Mặc khác đau bụng còn có thể do bị tràn dịch màng bụng, xuất huyết trong đường tiêu hóa, viêm hạch mạc treo do siêu vi, tắc mạch máu nội tạng do rối loạn đông máu…
Nôn nhiều. Nếu bạn bị nôn ít nhất 3 lần trong 24 giờ thì đó là điều nghiêm trọng. Bạn cần đến phòng cấp cứu ngay lập tức.
Thở nhanh. Thở nhanh là một dấu hiệu khác cho thấy một người đã phát bệnh SXH nặng.
Chảy máu chân răng. SXH bị chảy máu chân răng là dấu hiệu đáng báo động do đây là biểu hiện bệnh đang tiến triển nặng với tình trạng xuất huyết niêm mạc. Nếu không được điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến các biến chứng nặng và tử vong.
Bồn chồn. Những người bị SXH nặng thường phàn nàn về tình trạng cáu kỉnh hoặc bồn chồn.
Nôn ra máu. Có máu trong chất nôn là một dấu hiệu cảnh báo SXH nghiêm trọng cần phải cấp cứu khẩn cấp. Trong trường hợp nghiêm trọng hơn, có thể phải truyền máu.
Buồn ngủ, mất ý thức. Buồn ngủ hoặc mất ý thức là một triệu chứng cảnh báo khác của bệnh SXH nặng, ngay lập tức cần tìm sự chăm sóc của cơ quan y tế.
|
Bảo vệ bản thân và gia đình
Cách tốt nhất là bảo vệ bản thân không bị muỗi đốt. Có thể phòng tránh muỗi đốt bằng cách mặc quần áo che kín tay chân và bôi thuốc chống muỗi (chứa DEET, IR3535 hoặc Icaridin). Đây là biện pháp đơn giản và phù hợp nhất.
Lắp tấm lưới chắn muỗi ở cửa sổ, cửa ra vào và bật điều hòa cũng làm giảm nguy cơ muỗi xâm nhập vào trong nhà.
Ngủ trong màn (mùng) (và hoặc màn/mùng tẩm hóa chất) kể cả ban ngày cũng là hàng rào bảo vệ bổ sung và cũng là biện pháp bảo vệ trước loài muỗi khác thường hoạt động vào ban đêm (muỗi gây sốt rét).
Dùng các biện pháp bảo vệ khác trong nhà để xua và diệt muỗi như phun thuốc diệt muỗi, đốt nhang/hương trừ muỗi hoặc các loại thuốc/tinh dầu.
Muỗi sinh sản ở đâu?
Muỗi sống tại các khu vực gần với nơi loài người sinh sống (khu vực đô thị). Muỗi Dengue đẻ trứng ở các lu/vại/thùng chứa nước bên trong nhà và các khu vực chung quanh nơi ở (bao gồm chai lọ, lọ hoa, thùng/xô/chậu/bình, rác thải, lốp hỏng… chứa nước đọng). Trứng muỗi nở khi gặp nước. Trứng muỗi có thể chịu được điều kiện rất khô và sống trong nhiều tháng.
Muỗi trưởng thành “thường” đậu trong nhà ở các xó tối (phòng đựng đồ, dưới gầm giường, sau rèm cửa). Tại các khu vực này, muỗi không bị gió, mưa và kẻ thù của chúng tiêu diệt, khiến vòng đời và cơ hội sống của chúng đủ dài để chúng mang mầm bệnh truyền từ người này sang người khác.
Ai làm lây lan bệnh SXH?
Virus Dengue lây truyền qua muỗi đốt đó là muỗi cái Aedes aegypti. Muỗi bị nhiễm bệnh khi đốt hút máu người mắc bệnh hoặc người nhiễm virus. Sau khoảng 1 tuần, muỗi mang mầm bệnh đó có thể lây truyền vi rút Dengue khi đốt người khác. Muỗi có thể bay ở độ cao 400 mét để tìm nơi chứa nước để đẻ trứng nhưng những nơi này thường gần nơi sinh sống của người.
Virus Dengue không thể tự lây trực tiếp từ người sang người. Tuy nhiên, một người bị nhiễm và đang mắc SXH Dengue có thể lây truyền cho các loại muỗi khác. Chúng ta cũng biết rằng con người lây truyền bệnh từ nước này sang nước khác hoặc từ vùng này sang vùng khác trong giai đoạn virus lưu hành và sinh sản trong máu.
Muỗi Aedes aegypti đã tiến hóa thành loài đốt nhiều lần trong ngày và đốt nhiều người trong giai đoạn chúng đi kiếm ăn. Đây chính là cơ chế khiến muỗi Aedes aegypti trở thành vật chủ trung gian gây bệnh dịch rất cao.
Cần làm gì nếu nghi ngờ mắc SXH?
Nếu bạn nghi ngờ mắc SXH, cần được bác sĩ thăm khám ngay. Để chẩn đoán, bác sĩ sẽ: Đánh giá các dấu hiệu và triệu chứng; Làm xét nghiệm máu để tìm virus Dengue; Khai thác tiền sử bệnh và tiền sử đi lại của bạn. Người đi du lịch/công tác tại các nước có lưu hành bệnh SXH trong 2 tuần qua cần thông báo cho bác sĩ thông tin này.
Điều trị SXH như thế nào?
Chưa có vắc xin hoặc thuốc điều trị đặc hiệu bệnh SXH. Người bệnh cần được tư vấn về chăm sóc sức khỏe, nghỉ ngơi và uống nhiều nước. Có thể dùng thuốc thuốc Paracetamol để hạ sốt và giảm đau khớp. Tuy nhiên, không dùng aspirin hoặc ibuprofen bởi vì các thuốc này có thể làm tăng nguy cơ chảy máu.
Người đã bị nhiễm virus Dengue có thể lây truyền bệnh qua trung gian truyền bệnh là muỗi Aedes sau khi các triệu chứng đầu tiên xuất hiện (trong khoảng 4-5 ngày; tối đa 12 ngày). Để phòng lây truyền bệnh, người bệnh có thể áp dụng các biện pháp như nằm màn tẩm hóa chất, đặc biệt là trong giai đoạn bệnh nhân bị sốt.
Nhiễm bệnh từ một típ virus sẽ có tác dụng bảo vệ suốt đời chỉ riêng với chủng đó. Tuy nhiên, người bệnh vẫn có thể bị nhiễm các típ virus khác và tiến triển thành SXH Dengue nặng.
Khi xuất hiện các dấu hiệu SXH nặng (như trên), cần tham khảo ý kiến của bác sĩ và nhanh chóng nhập viện để điều trị.
Khi được chăm sóc y khoa đúng cách và phát hiện sớm, tỷ lệ tử vong do SXH Dengue thấp dưới 1%. Tuy vậy, nhìn chung khi mắc bệnh, người bệnh sẽ rất mệt và cảm giác rất khó chịu.
Các triệu chứng của bệnh SXH?
SXH Dengue gây ra các triệu chứng giống như cúm và kéo dài từ 2 đến 7 ngày. Thường xảy ra sau thời gian ủ bệnh từ 4-10 ngày sau khi người bệnh bị muỗi mang mầm bệnh đốt.
Sốt cao (40°C/ 104°F) thường đi kèm ít nhất 2 trong số các triệu chứng sau: Đau đầu. Đau hốc mắt. Buồn nôn, nôn. Nổi hạch. Đau xương, khớp hoặc cơ. Phát ban, nổi mẩn ngứa.
Bệnh xuất hiện ở đâu?
SXH Dengue chủ yếu lây truyền qua muỗi vằn (Aedes aegypti) và phân bố ở tất cả các nước nhiệt đới. Muỗi Ae. aegypti và các loài khác như Ae. albopictus có khả năng thích ứng cao và sự phân bố phối hợp của chúng có thể làm lây lan bệnh lên phía Bắc châu Âu hoặc Bắc Mỹ vào mùa hè. Lưu ý: Khách du lịch mà đã bị nhiễm virus Dengue cũng có thể làm lây truyền bệnh khi họ bị muỗi Aedes tại địa phương đốt.
Dịch bệnh SXH Dengue có thể bùng phát bất cứ thời gian nào chừng nào muỗi vẫn đang hoạt động. Tuy nhiên, nói chung độ ẩm và nhiệt độ cao là điều kiện thuận lợi cho muỗi tồn tại và làm gia tăng nguy cơ lây truyền bệnh.
NGỌC CHÂU