Chuyện về 3 bác sĩ ở Uganda - Kỳ 1 - Làm việc dưới bóng thần chết

Nằm ở phía đông bắc, vùng núi Karamoja là một trong những nơi bất ổn nhất Uganda bởi những cuộc giao tranh giữa Lực lượng Phòng vệ nhân dân Uganda (UPDF) và các nhóm phiến quân, trong đó đáng kể là Lực lượng Dân chủ đồng minh (ADF). Thế nhưng vẫn có 3 bác sĩ tình nguyện đến nơi này, phục vụ cho 1,2 triệu người dân trong những điều kiện vô cùng khắc nghiệt…

Bác sĩ nhãn khoa Gladys chuẩn bị mổ thay thủy tinh thể cho bệnh nhân.

Bác sĩ sản khoa Grace Apio Okello

Sau khi tốt nghiệp Đại học Y khoa Campala năm 2015, bác sĩ sản khoa Grace Apio Okello tình nguyện về làm việc tại Trung tâm y tế Rengen, quận Kotido thuộc vùng Karamoja trong bối cảnh những cuộc giao tranh giữa Lực lượng Phòng vệ nhân dân Uganda (UPDF) và nhóm phiến quân Hồi giáo cực đoan Lực lượng Dân chủ đồng minh (ADF) ngày càng khốc liệt. Grace nói: “Karamoja là vùng đất khô cằn, phần lớn người dân sống trong cảnh nghèo đói. Hạn hán, thất nghiệp đã khiến tỉ lệ suy dinh dưỡng rất cao, đa số trẻ em không được đến trường nhưng đáng sợ nhất vẫn là ADF”.

Tháng 11 năm ngoái, khi Grace đang đỡ đẻ cho một sản phụ thì đột ngột tiếng súng vang lên ở phía sau Trung tâm y tế, cách đó chưa đầy 1km, nơi lực lượng UPDF cố gắng đánh bật phiến quân ADF vừa mới đột nhập để thu thuế. Nói với trang tin Africa Today, cô cho biết: “Lúc ấy tôi sợ lắm. Tôi chỉ muốn chạy về nhà. Tôi không biết mình có sống được đến sáng mai hay không nhưng trên bàn sinh, một phần đầu của đứa bé đã thò ra. Tôi không thể bỏ mặc hai mẹ con vì thai nhi sẽ chết ngạt”.

Tại Trung tâm y tế Rengen, ngoài bác sĩ Grace thì còn có 2 nữ hộ sinh. Trung bình mỗi tháng họ phải đỡ đẻ từ 30 đến 60 sản phụ đồng thời khám và điều trị các bệnh phụ khoa cho khoảng 25 người khác mỗi ngày. Ngoài ra còn có các chương trình tiêm chủng mở rộng, các buổi tập huấn phòng chống HIV, bạo lực tình dục và mang thai ở trẻ vị thành niên. Nó đã khiến một ngày làm việc của Grace lắm khi kéo dài đến 18 tiếng. Grace nói: “Nhiều hôm khi về nhà, tôi không còn đủ sức để nấu ăn. Lúc ấy, một hộp đậu trắng sốt cà chua là bữa tối”.

Việc Grace theo học ngành sản phụ bắt nguồn từ niềm cảm hứng của cô với người dì - là một nữ hộ sinh: “Năm 18 tuổi, tôi lần đầu chứng kiến dì tôi một mình trong phòng sinh với một sản phụ vì không có bác sĩ và cũng không ai phụ giúp. Thế nên sau khi tốt nghiệp trung học, tôi quyết định thi vào Đại học Y khoa Campala. Sau 6 năm miệt mài trên giảng đường, trong bệnh viện, tôi nhận bằng tốt nghiệp. Tiếp theo, tôi ghi danh học thêm 1 năm nâng cao về sản phụ khoa rồi tình nguyện về Karamoja”. Khi được Africa Today hỏi động cơ nào đã kiến cô tới vùng đất nước sôi lửa bỏng này, Grace trả lời: “Tôi chỉ muốn góp một phần nhỏ của mình vào việc chăm sóc những trẻ sơ sinh, những sản phụ đang chịu thiệt thòi về mặt sức khỏe”.

Những ngày đầu tiên làm việc ở Trung tâm Y tế Rengen, quận Kotido, bác sĩ Grace đã cảm thấy sốc khi chứng kiến nhiều bà mẹ đến sinh con mà Khoa Sản phụ không có gạc, bông băng, chăn mền, tã lót cho em bé. Thậm chí giường nằm cho sản phụ chỉ có tấm nệm bọc nhựa nhưng không có vải trải giường. Họ quá nghèo nên không thể mua được những thứ cần thiết cho cuộc vượt cạn. Grace nói: “Tôi cảm thấy hạnh phúc khi mẹ tròn con vuông nhưng cũng rất đau đớn lúc nhìn thấy một sản phụ với cái bụng vượt mặt, đi bộ đến Trung tâm Y tế. Trong quá trình thăm khám, tôi phát hiện  thai có dấu hiệu chết lưu nhưng tôi chẳng làm gì được để cứu sống đứa bé. Nhiều lần trên mạng xã hội, tôi thấy cơ sở sản phụ khoa ở một số nước giống như thiên đường. Phải chi chúng tôi có được một nửa của họ…”

Gladys Atto, bác sĩ nhãn khoa

Cũng như nữ bác sĩ sản khoa Grace Apio Okello, nữ bác sĩ Gladys Atto, chuyên khoa phẫu thuật mắt tình nguyện về làm việc ở Trung tâm Y tế Nabilatuk, khu vực Karamoja hồi đầu năm 2018. Năm năm sau, cô vẫn là bác sĩ nhãn khoa duy nhất trong vùng.

Ngày đầu tiên đến Nabilatuk, bác sĩ Gladys đã được chào đón bằng một trận đấu súng giữa UPDF và ADF khi ADF tấn công vào một ngôi làng chỉ cách Trung tâm Y tế khoảng 2km. Gladys kể: “Trực thăng quân đội chính phủ UPDF bay sát nóc nhà trung tâm rồi phóng rocket xuống những vị trí của quân phiến loạn. Chưa bao giờ tôi thấy chiến tranh gần với tôi như thế”. Nó đã khiến Gladys đặt câu hỏi rằng tại sao cô lại tự ý từ bỏ công việc của cô tại một bệnh viện ở miển tây Mbarara, nơi được xem là rất an toàn để đến nơi này?

Tuy nhiên, khi Gladys chưa kịp tìm ra câu trả lời thì mấy người lính UPDF đã đưa vào trung tâm một thương binh với những ngón tay bị đạn nát bét: “Thật là đáng sợ”, cô nói. Và mặc dù đó không phải là chuyên khoa của Gladys nhưng cô vẫn lao vào, tiến hành những động tác cầm máu cho nạn nhân. Và bởi vì Trung tâm y tế Nabilatuk chỉ có một bác sĩ Ngoại khoa duy nhất nhưng lại chuyên về ổ bụng nên phương pháp cuối cùng dành cho người bị thương là cắt cụt bàn tay!

Gladys chỉ là một trong số 45 bác sĩ chuyên khoa mắt ở khắp đất nước Uganda, nơi có hơn 48 triệu dân, chỉ bằng 1/4 tỷ lệ bác sĩ nhãn khoa trên tổng dân số mà Tổ chức Y tế Thế giới đã khuyến nghị. Vì thế, nữ bác sĩ Gladys phải làm việc suốt 7 ngày 1 tuần. Trung bình mỗi ngày cô khám và điều trị các bệnh về mắt cho 60 bệnh nhân, mổ đục thủy tinh thể cho 10 bệnh nhân, không kể những trường hợp cấp cứu.

Một trong những trường hợp cấp cứu mà theo Gladys, suốt đời cô sẽ chẳng bao giờ quên là cậu bé Mmaba, 12 tuổi. Cậu bị một ngạnh tre gai đâm vào mắt phải. Đế đến bệnh viên, Mmaba đã phải đi bộ cùng người nhà suốt 9 tiếng đồng hồ với một mảnh khăn quấn ngang mặt.

Bác sĩ Gladys kể: “Khi tháo cái khăn cáu bẩn ra khỏi mặt cậu, một dòng máu đã khô đen chạy dài trên gò má. Ngạnh gai đã đâm thủng nhãn cầu, chọc vào võng mạc nên cách duy nhất là múc bỏ mắt”. Khi ca phẫu thuật hoàn tất và khi Mmaba đã tỉnh thuốc mê, câu đầu tiên mà Mmaba hỏi Gladys là: “Cô ơi, cháu có còn nhìn thấy được không?”. Theo Gladys, cô đã phải quay mặt đi để dấu dòng nước mắt: “Được, cháu ạ. Cháu vẫn có thể nhìn thấy tất cả vì cháu vẫn còn mắt bên trái”…

(Còn nữa)
VŨ CAO (Theo Africa Today)