Loài chim có thể báo trước thảm họa?

Từ xa xưa, con người đã chú ý đến động thái của một số loài vật: Đang nắng ráo mà kiến đột ngột di chuyển đến chỗ cao thì sẽ có mưa, khỉ tự nhiên kéo từng đàn lên những cành cây to là dấu hiệu của một trận động đất hoặc sự thay đổi thói quen, tập tính của loài chim là dấu hiệu báo trước một cơn bão hoặc sóng thần…

Một con chim mòng biển gắn bộ cảm biến Iracus và đang chuẩn bị thả về tự nhiên.

Hiện tại, cùng với các thiết bị tối tân, những hiện tượng nêu trên đang được các nhà khoa học nghiên cứu một cách có hệ thống nhằm cảnh báo sớm những thiên tai sẽ xảy đến.

Năm năm trước, Jérôme Chardon, sĩ quan hải quân Pháp trong lúc theo dõi một cơn bão lớn trên ra đa thì phát hiện một đàn chim mòng biển theo tập quán di trú hàng năm, bay từ New Zealand đến Alaska, đường dài 14.000km. Hành trình của loài chim này sẽ phải đi ngang tâm bão, lúc ấy còn cách chúng hơn 9.000km. Vậy mà thật kỳ lạ, bay chưa được 1/3 đường thì chúng đột ngột chuyển hướng rồi đến Alaska an toàn.

Hiện tượng ấy đã khiến Jérôme Chardon đặt câu hỏi phải chăng giác quan của chúng đã biết trước về cơn bão khi nó còn đang ở rất xa trong lúc những bộ cảm biến thời tiết tối tân nhất cũng chỉ có thể phát hiện sự thay đổi áp suất không khí - là dấu hiệu của bão - trong phạm vi vài trăm km. Còn với vệ tinh, công cụ này hoàn toàn có thể nhận ra một cơn bão khi nó vừa mới hình thành nhưng dự đoán đường đi của bão là việc rất phức tạp, thậm chí chưa chắc đã chính xác. Jérôme Chardon nói: “Như vậy, chim mòng biển có thể biết trước bão sẽ di chuyển theo hướng nào để chúng thay đổi đường bay. Tìm hiểu tường tận về khả năng này sẽ giúp tàu bè cùng các cộng đồng dân cư ven biển tránh được thảm họa”.

Ý tưởng của Jérôme Chardon sau đó được ông trình bày trước một nhóm các nhà khoa học thuộc Bảo tàng lịch sử tự nhiên quốc gia Pháp rồi được Bộ Quốc phòng Pháp tài trợ nghiên cứu, gọi là dự án Kivi Kuaka, do nhà điểu học Frédéric Jiguet đứng đầu. Bằng cách đeo vào chân của 56 con chim thuộc 5 loài khác nhau bộ cảm biến thời tiết Icarus rồi đưa chúng đến những khu vực có khả năng xảy ra bão lớn, thiết bị Iracus sẽ truyền vị trí của 56 con chim tới Trạm vũ trụ quốc tế ISS rồi dữ liệu lại được gửi về cho các nhà khoa học trên trái đất để họ nắm được hành trình của chúng. Nhà điểu học Frédéric Jiguet cho biết: “Chúng tôi tập trung theo dõi sóng hạ âm của loài chim. Đây là âm thanh tần số thấp mà con người không thể nghe được. Kết quả cho thấy tháng 9/2018, khi chúng tôi gửi dữ liệu đến các đồng nghiệp ở Mỹ lúc nhận thấy sự di chuyển của loài chim chích chòe cánh vàng ở Đông Nam nước Mỹ, chúng đã bay khỏi nơi cư trú 1.500km 1 ngày trước khi xảy ra một trận lốc xoáy khiến 35 người chết, thiệt hại hơn 1 tỉ USD…”.

Trước đó, trong trận động đất kèm theo sóng thần xảy ra ở Ấn Độ dương năm 2004 làm chết hơn 230.000 người tại các quốc gia Thailand, Indonesia, Ấn Độ, Sri Lanca, Bangladesh, Myanmar…, rất nhiều người sống sót ở các nước này đều khẳng định 1 ngày trước khi xảy ra thảm họa, họ không hề nhìn thấy bất kỳ một loài chim nào bay lượn. Nhà điểu học Frédéric Jiguet nói tiếp: “Vệ tinh và các mô hình máy tính đã dự báo chính xác các trận động đất, cuồng phong và bão nhưng vẫn chưa dự báo được sóng thần. Điều này chứng tỏ loài chim có thể cảm nhận được sóng hạ âm do sóng thần tạo ra. Theo dõi hành vi và tìm hiểu cách chúng thay đổi đường bay có thể giúp nhóm chúng tôi phát triển hiệu quả hệ thống cảnh báo sớm”.

Hiện tại, nhóm nghiên cứu dự án Kivi Kuaka đang có kế hoạch gắn bộ cảm ứng Iracus cho hàng trăm loài chim trên khắp Thái Bình Dương để chuẩn bị cho những trận động đất, bão, sóng thần tiềm tàng. Chia sẻ ý tưởng này, nhà khoa học sóng thần Eddie Bernard, lãnh đạo Trung tâm cảnh báo sóng thần Thái Bình Dương và Phòng thí nghiệm môi trường biển Thái Bình Dương thuộc Cục Quản lý khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ nói: “Từ lâu, chúng tôi đã triển khai mạng lưới cảnh báo và đánh giá sóng thần ở đáy biển, được gọi là DART. Mạng lưới này dựa trên những cảm biến áp suất có độ nhạy cao được neo dưới đáy biển, liên tục gửi tín hiệu đến vệ tinh thông qua những phao nổi. DART có thể phát hiện sự khác biệt trong các đợt sóng dù chỉ chênh lệch 1 cm nhưng khác với loài chim, chúng phát hiện sóng thần ngay từ khi chưa có bất kỳ một dấu hiệu nào, còn DART chỉ phát hiện khi đã có hiện tượng”.

Vẫn theo nhà khoa học Eddie Bernard: “Cần phải tìm hiều sâu hơn nữa về tập tính của loài chim, nhất là khi chúng thay đổi đường bay trong những hành trình xưa nay vốn bất di bất dịch. Câu hỏi cần trả lời là nguyên nhân nào khiến chúng thay đổi? Do thời tiết hay do sự xuất hiện của những loài khác là kẻ thù của chúng, hoặc nơi mà chúng vẫn thường đến thì nay không còn đủ thức ăn, hoặc môi trường không còn thuận lợi cho việc giao phối, sinh đẻ. Nếu chúng thay đổi tập tính do thời tiết thì điều đó có nghĩa là chúng đã nhìn thấy trước tai họa sắp xảy ra bởi lẽ tầm quan trọng của việc phát hiện sóng thần nằm ở chỗ đo kích thước của sóng vì như chúng ta đã thấy, phần lớn các cảnh báo về sóng thần ở nhiều nơi trên thế giới được đưa ra vào buổi sáng chẳng hạn thì đến trưa, nó lại được thu hồi mà nguyên nhân là hầu hết các cơn sóng thần đều nhỏ và vô hại. Việc báo động sai gây ra những tổn thất không đáng có về kinh tế, xã hội, làm xói mòn lòng tin của người dân…”.

Dự kiến cuối tháng 12 năm 2021, dự án Kivi Kuaka sẽ sơ kết dữ liệu sau 1 năm hoạt động. Theo nhà điểu học Frédéric Jiguet thì bước đầu nó đã mang lại kết quả khả quan qua việc cảnh báo núi lửa ở đảo Hawaii và núi lửa ở Java, Indonesia tái hoạt động. Ông nói: “Tất cả đều dựa vào sự thay đổi tập tính của chim mòng biển vào thời điểm mà các hệ thống cảm biến địa chấn ở cả Hawaii lẫn Indonesia vẫn chưa ghi nhận dấu hiệu gì…”.

VŨ CAO
(Theo Sciences and Life)